Aukande militarisering av imperialistiske land

Av Prabhat Patnaik

Opphavleg publisert i Peoples Democracy, 2. november 2025

Ein besøkjande ser på automatgevær laga av det serbiske selskapet Zastava Arms under ei forsvarsmesse i Beograd i Serbia. (AP/Darko Vojinovic)

På NATO-toppmøtet i Haag i juni i år vart medlemslanda samde om å auke forsvarsutgiftene til 5 prosent av bruttonasjonalproduktet innan 2035. I 2024 var delen 3,5 prosent i USA og 1,9 prosent i EU – noko som betyr ein betydeleg auke, særleg i EU. Japan, som sidan andre verdskrig har ført ein pasifistisk politikk og halde forsvarsbudsjettet på 1 prosent av BNP, har gradvis auka denne delen. Landet brukar no 1,8 prosent, men den nye statsministeren, Sanae Takaichi, kunngjorde i sin aller første tale etter tiltredinga at ho vil heve talet til 2 prosent innan mars 2026. Vi ser dermed ei markant opptrapping av militariseringstempoet i alle dei imperialistiske landa – eit heilt nytt utviklingstrekk.

Ei rekkje trugsmål vert nytta for å rettferdiggjere denne militariseringa, særleg den såkalla russiske trusselen. Den imperialistiske propagandamaskina er i full sving med å framstille eit bilete av russisk ekspansjonisme, der invasjonen av Ukraina skal vere det første steget. Men det er NATO som har utvida medlemskapet sitt, i strid med lovnaden Clinton-administrasjonen gav til Mikhail Gorbatsjov, slik at alliansen no nærast omringar Russland. Russland aksepterte lenge denne utvidinga, men protesterte først då NATO søkte å inkludere sjølve Ukraina. Minsk-avtalen, som kunne ha hindra ein militær konflikt, vart dessutan torpedert av vestleg innblanding – mellom anna då den britiske statsministeren Boris Johnson reiste til Kyiv for å overtyde Ukraina om å trekke seg frå avtalen. Desse fakta viser tydeleg kven som faktisk er den ekspansive parten. Det russiske “trugsmålet” vert brukt som påskot for å legitimere vidare vestleg militarisering.

Propagandaen i Europa er likevel så intens at alle som peikar på dette, vert stempla som russiske agentar eller Putin-apologetar. Den tyske venstreleiaren Sahra Wagenknecht, som braut ut frå Die Linke for å danne sitt eige parti, har blitt angripen i tysk presse for å hevde at det påståtte russiske trugsmålet er overdrive, og for å argumentere for samarbeid med Russland som eit middel til å sikre europeisk tryggleik.

Den europeiske haldninga til Russland verkar underleg. Dei einsidige sanksjonane som vestlege makter har innført, har tvunge fram eit kostbart byte frå russisk til amerikansk energi, noko som har ført til høgare levekostnader i Tyskland og andre land, større byrder for arbeidarklassen, og auka produksjonskostnader som gjer tyske varer mindre konkurransedyktige. Investeringar vert dregne ut, og “deindustrialisering” breier om seg. Det ligg openbert amerikansk press bak, for å sikre USA eit energimarknad i Europa, men at europeiske leiarar bøyer seg fullstendig for USA – sjølv på bekostning av eigne interesser – verkar uforståeleg.

Ei forklaring ligg i den noverande europeiske leiinga, som i stor grad har tette band til næringslivet, særleg amerikansk kapital. Tysklands kanslar Friedrich Merz var til dømes styreleiar for den tyske avdelinga av BlackRock, den amerikanske investeringsgiganten. Ei slik leiing kan knapt forventast å fremje “europeiske interesser” mot amerikanske. Dei gamle leiarane – som Charles de Gaulle og Willy Brandt – ville truleg ha handla annleis.

Men sjølv dette forklarar ikkje fullt ut kvifor Europa vel ein økonomisk sjølvmordsveg. Kanskje trur dei europeiske leiarane at ein regimeendring i Russland – dersom krigen med Ukraina dreg ut – vil opne for uhemma tilgang til Russland sine enorme naturressursar for både Europa og USA. I tillegg står Russland no saman med Kina og Iran som ein del av ei gruppe land som utfordrar vestleg imperialisme. Ein regimeendring i Russland ville svekkje denne blokka kraftig.

Donald Trump viser på si side teikn til å ønskje regimeendring i Venezuela, med militær intervensjon som verkemiddel. Han har stempla den venstreorienterte presidenten Nicolás Maduro – etterfølgjaren til Hugo Chávez og arvtakaren til den bolivarianske revolusjonen – som “narkoterrorist” og leiar for eit narkokartell. Venezuela er ikkje berre rikt på naturressursar, inkludert sjeldne mineral, men òg ein del av ein antiimperialistisk allianse. Ei regimeendring der ville vere dobbelt gunstig for imperialismen.

Trump sine planar ser ut til å strekke seg lenger enn Venezuela. Han har – utan prov – kalla Colombia sin venstreorienterte president Gustavo Petro for ein “narkoleiar”, noko som peikar mot forsøk på regimeendring der òg. Lukkast han, kan det opne døra for vidare forsøk på regimeskifte i heile Latin-Amerika – kanskje til og med på Cuba.

Den aukande militariseringa i dei imperialistiske landa kjem ikkje av reelle tryggingstrugsmål. Den kjem av eit ønskje om å bruke militærmakt for å endre regime i land som utfordrar imperialistisk dominans. Trugsmålet mot imperialismen er såleis ikkje militært, men økonomisk og politisk. Behovet for å sikre regimeskifte har blitt akutt, fordi imperialismen no står i ein situasjon der trugsmålet vil vekse raskt dersom det ikkje vert handtert.

Årsaka ligg i at den nyliberale kapitalismen har køyrt seg fast. Verdsøkonomien stagnerer, og krisa kan ikkje løysast innanfor ramma av det nyliberale systemet. Tiåret 2012–2021 hadde den tregaste økonomiske veksten sidan andre verdskrigen. Då den amerikanske AI-bobla sprekk, vil arbeidsløysa auke ytterlegare – både som følgje av boblesprekken og av sjølve teknologien, som erstattar menneskeleg arbeid.

Den tredje verda vil verte særleg hardt ramma. I tillegg vil Trump sin tollpolitikk – ein “gjer-naboen-fattig”-reaksjon [beggar thy neighbour reaction] på aukande arbeidsløyse i USA – skade utviklingslanda mest. Dei rike landa vil forhandle seg fram til gjensidige avtalar med USA, medan land i sør vil verte pressa til å senke sine eigne tollsatsar samstundes som dei møter høgare tollmur i USA.

Dette varslar større naud og uro i den tredje verda – og dermed sterkare press for alternative økonomiske ordningar uavhengige av imperialistisk dominans. Gruppingar som BRICS har til no ikkje vore særleg antiimperialistiske, men kan få ei slik rolle dersom folkeleg misnøye fører til nye regjeringar som prioriterer velferda til eigne folk.

Den imperialistiske strategien i denne situasjonen er tredelt:

1. Å fremje framveksten av nyfascistiske regime, særleg i den tredje verda.

2. Å bruke slike regime til å svekkje eller sabotere forsøk på å bygge alternative internasjonale alliansar utanfor imperialistisk kontroll (slik Trump-administrasjonen no pressar Modi-regjeringa i India).

3. Å gripe militært inn for å tvinge fram regimeendringar der andre metodar for å skape “klientstatar” mislukkast.

Kort sagt: Imperialismen, som er pressa opp i eit hjørne av den nyliberale krisa – ei krise som ikkje kan løysast innanfor systemet sjølv – planlegg å bruke militærmakt i langt større grad enn før for å halde den tredje verda undertrykt. Den aukande militariseringa vi ser, er eit uttrykk for nettopp dette.

---

Frå: https://mronline.org/2025/10/31/growing-militarisation-of-imperialist-countries/