Bandung-anden
Dossier nummer 87 | Tricontinental: Institute for Social Research
I 1955 var det eit møte mellom leiarane av tidlegare koloniar i Det globale sør i Bandung i Indonesia, samla der gjennom eit andsfelleskap for nasjonal frigjeringskamp og samarbeid. Syttifem år seinare, er det nokon spor av denne anda att?
8. april 2025
Kunsten i dette dokumentet gjer ære på Bandungkonferansen, der ulike folk, nasjonar og politiske prosjekt, som alle hadde si eiga bane — eller omlaup — kom saman, kor dei var tiltrekte av ein felles kamp for å byggje ei verd utanfor kolonialisme. Anti-koloniale leiarar og nasjonar vart samla av Bandung-anda, representert ved ein gul tråd som vev gjennom sidene i heftet. Frå den tida sine aspirasjonar om nasjonal frigjering har nye trådar, nye banar og ein ny stemning dukka opp i Det globale sør i dag.
---
For sju tiår sidan, i 1955, møttest statsleiarar frå 29 afrikanske og asiatiske land samt representantar frå koloniar som enno ikkje hadde vunne sin sjølvstende i Bandung (Indonesia) for Asia-Afrika konferansen. Dette var eit av høgdepunkta i prosessen for avkolonisering. Dette var ei historisk samling sidan det var fyrste gongen at representantar for hundrevis av millionar menneske frå Den tredje verda kom saman for å diskutere den enorme sosiale prosessen som vert kalla avkolonisering og vurdere implikasjonane av denne prosessen. Sukarno (1901–1970), som leidde regjeringa i Indonesia, og var vertskap for konferansen, opna ho med ei tale som tydde på ambisjonane til dei som organiserte han. Han sa at han ynskte at konferansen skulle ‘gje rettleiing til menneskeslekta’ og at denne rettleiinga ville ‘peike ut vegen som menneska må ta for å oppnå tryggleik og fred’. Desse leiarane kom saman ikkje berre for å feire India sin uavhengnad (1947), Den kinesiske revolusjonen (1949) og maktovertakinga i Gullkysten (1951) som seinare skulle leie til eit fritt Ghana (1957); dei ville òg ‘gje prov på at eit nytt Asia og eit nytt Afrika er fødd’.[1]
Sukarno sin medarbeidar Roeslan Abdulgani (1914–2005) var generalsekretær ved Bandungkonferansen. Under og etter konferansen byrja han å tale om ei ‘Bandung-and’, som han skildra som ‘den anden av kjærleik til fred, antivald, antidiskriminering og utvikling for alle, utan å prøve å blande seg feilaktig inn i andre sin affærar, men å syne stor respekt for kvarandre’.[2] Denne ‘Bandung-anden’ var ikkje idealistisk; den hadde eit materielt grunnlag rotfesta i folkerørslene mot kolonialismen i dei koloniserte verda, som FN si generalforsamling fem år seinare skildra, i Declaration on the granting of independence for Colonial Peoples, som ein ‘prosess for frigjering’ som er ‘uimotståeleg og irreversibel’.[3]
Denne anden vart fødd i masseaksjonane mot kolonialismen og vart so samla av antikoloniale aktivistar då dei møttest på stad som Den sjette internasjonale demokratikongressen for fred i Bierville, Frankrike (1926) og Den fyrste internasjonale kongressen mot kolonialisme og imperialisme i Brussel, Belgia (1927). Abdulgani reflekterte seinare at dei som møttest på desse kongressane hadde ‘same lidenskaplege and, og dei talte alle med same klingande røyst: det er anden og røysta til dei folka som blei koloniserte, undertrykte og audmjuka’.[4] Bandung-anden var røysta til dei hundrevis av millionar som hadde levd under kolonial styre og som talte mot den grufulle kolonialismen, og hadde ei von om ei anna verd.
Av ei rekkje årsaker, mesteparten drivne fram av press frå dei nykoloniale strukturane som heldt fram sjølv etter enda av kolonialt styre, fordufta Bandung-anden. Berre nostalgien er attende. Generasjonar fødd etter kolonial styre haldt ikkje lenger fast ved restane av den lange og vanskelege antikoloniale kampen. Agendaen om nasjonal frigjering korroderer innanfor desse nykoloniale strukturane; bønder og arbeidarar i postkoloniale tidsæraen rekna sine eigne herskarklassar som problemet og såg ikkje lenger på problemstillingane dei arva frå dei fastfrosne strukturane som deira fiende. Syttifem år etter Bandungkonferansen er det verdt å spørja om Bandung-anden framleis er intakt, sjølv som ein eterisk tåke i Det globale sør. Dette er målet med dette dokumentet, meir eit langt essay som reiser nokre provokasjonar snarare enn å vere frukta av eit langvarig forskingsprogram.[5] Vi vonar at desse provokasjonane vil skape diskusjon og debatt.
Del I: Kva Bandung-anden tydde
Innblanding i ein orientalsk verdsdel
Frå 5. oktober til 14. desember 1953 gjennomførte USA sin visepresident Richard Nixon ei omfattande tur i Asia, og vitja fjorten land i regionen (frå Japan til Iran) og to land i randsona (Australia og New Zealand). Nixon kom til Asia med nokre viktige mål: å forsikre USA sine allierte om våpenkvila på den koreanske halvøya i juli; å vurdere USA sin posisjon i Indokina, der det allereie hadde overteke brorparten av militærfinansieringa frå Frankrike og seinare ville ta over militærrolla etter den franske tapet ved Dien Bien Phu i mai 1954; og å forstå den nye rolla til Den kinesiske revolusjonen i Asia. I sine memoarar, skrive to tiår seinare, reflekterte Nixon om denne vitjinga og sa at ‘då optimistiske tenkjarar i Washington og andre vestlege hovudstadane sa at kommunist-Kina ville ikkje vere ein trugsmål i Asia fordi det var så bakstreversk og underutviklinga’, såg han ‘med eigne auge at påverknaden allereie hadde spreidd seg over heile området’. Ulikt sovjetarane, skreiv Nixon, som ‘lik oss, framleis inntrengarar i ein orientalsk verdsdel’, ‘hadde dei kinesiske kommunistane etablert studentutvekslingsprogram, og store tal på studentar vart sendt til raude Kina for gratis college-opplæring’.[6]
USA, rapporterte Nixon til si regjering, måtte svare sterkt på dei nye utviklingane i Asia som blei drive fram av Den kinesiske revolusjonen.
I september 1954 danna åtte land Sørøst-Asia-traktaten (SEATO) etter underteikninga av ein kollektivt forsvarsavtale kalla Manilapakta. Berre tre av desse landa låg i Asia (Pakistan, Filippinane og Thailand), medan to låg i Europa (Frankrike og Storbritannia). Dei tre andre medlemmane av SEATO hadde allereie underteikna ei militært avtale i 1951 kalla Sikkerheitsavtalen mellom Australia, New Zealand og USA (ANZUS). Denne avtalen og SEATO kom samstundes med tre andre nøkkelavtalar i den asiatiske flanken av Stillehavet: San Francisco-fredsavtalen frå 1951 mellom Japan og Dei allierte maktene, ei gjensidig forsvarsavtale mellom Sør-Korea og USA i 1953, og gjensidige forsvarsavtale mellom Republikken Kina (då Formosa, no Taiwan) og USA i 1954.[7] I 1951 argumenterte John Foster Dulles, som vart statssekretær i 1953, for at USA måtte byggja ei øyrekkje av marinebasar frå Japan til Malayahalvøya (som omfattar delar av Myanmar, Thailand, Malaysia og Singapore) for å omkranse Sovjetunionen og Folkerepublikken Kina (PRC). Desse fem avtalane la grunnlaget for ei slik rekkje frå Japan til Thailand.[8]
I 1956 mottok ein amerikansk byråkrat i statsdepartementet eit britisk memorandum ‘omkring SEATO-militære planar som går ut frå føresetnaden om at både atomvåpen og ikkje-atomvåpen vil bli nytta i forsvar av området… Noko planlegging som ikkje tek atomvåpen med i vurderinga ville openbert vere urealistisk og ikkje verdt noko’.[9] Med andre ord oppmuntra dei fem avtalane til å omkranse Kina gjennom plasseringa av atomvåpen på Asia si rand og autoriserte nytting av dei om det blei naudsynt.
Det er viktig å hugse at alt dette var ikkje berre teoretisk. USA hadde allereie nytta atombomber på Japan i 1945 og bombardert kvar tilgjengeleg infrastrukturbit i den nordlege delen av Korea mot slutten av 1951 (bombinga heldt fram til 1953).[10] Generalmajor Emmett O’Donnell, kommandant for USAF som bombarderte Korea, fortalde USA sitt senat i juni 1951, at ‘alt er øydelagt. Det finst ingenting verdt namnet att’. O’Donnell la til at då dei kinesiske styrkane kryssa Yalu-elva på grensa ved Nord-Korea i november 1950, måtte USA late sine luftstyrke verte verande på bakken fordi ‘Det var ikkje fleire mål att i Korea’.[11] I desember 1953 foreslo USA sin president Dwight Eisenhower til Winston Churchill at USA ville sleppe atombomber på Kina om Beijing braut den koreansk våpenkvila. Kort tid seinare, i mars 1955, gjorde USA sin regjering klart til PRC at dei var viljuge til å nytte atomvåpen om Folkefrigjeringsarmeen gjekk inn i Formosa (no Taiwan).[12]
Fredeleg sameksistens
I etterkant av andre verdskrig blei USA sakte, men sikkert, den førande krafta i den gamle imperialistiske blokka, særleg på grunn av sin massive militære og økonomiske fordel over eit knust Europa. Samstundes leia Storbritannia ei blodig motstandskamp i Malaya-halvøya (Malaya-naudssituasjonen, 1948–1960) og Frankrike kjempa ein elendig bakhaldskrig i Indokina (Dei nederlandsk hadde allereie vore slagne i Indonesia i 1949). Blod saug ned i jorda i Asia og fylte nasane til dei antikoloniale leiarane som kom til Bandung. Derfor var diskusjonane på konferansen so fokusert på fred og rasisme: dei antikoloniale leiarane som deltok frykta at den gamle koloniale mentaliteten om internasjonal deling av menneskeslekta ville halda fram i den postkoloniale tidsalderen, lik den ubunde nyttinga av vald mot dei som kolonialmaktene rekna for å vere på andre sida av denne delinga. Dasasila, eller ti prinsipp, frå Bandung bygde vidare på Pancheel, eller fem prinsipp, som Kina og India utforma i 1954 for å hjelpa dem gjennom sine skilnader. Desse prinsippa for ‘fredeleg sameksistens’ motsette seg sterkt bygginga av militære alliansar og basar kring Asia og å trugsmålet om å bombe land med atomvåpen.
I 1956, fire år etter Tyrkia blei med i Nato, skreiv den tyrkiske kommunistiske poeten Nazim Hikmet ein elegi til ei sju år gammal jente frå Hiroshima kalla ‘Hiroshimabarnet’, mest kjent for linja ‘då barn døyr, veks dei ikkje’:
Alt eg treng er at for fred
Du kjemper i dag, du kjemper i dag
Slik at barna i denne verda
Kan leve og vekse og leike og spele.
Dette var essensen av Bandung-anden. Det var so enkelt som det. Denne essensen gjennomsyrar dei ti prinsippa, som vart publisert i konferansen sitt endelege felleskommuniké den 24. april 1955:
Respekt for grunnleggjande menneskerettar og for formåla og prinsippa i FN-traktaten.
Respekt for suverenitet og den territoriale integriteten til alle nasjonar.
Anerkjenning av likskapen mellom alle raser og likskapen mellom alle nasjonar, store og små.
Avhald frå innblanding eller interferens i dei indre tilhøva til eit anna land.
Respekt for retten til kvar nasjon til å forsvare seg åleine eller kollektivt, i samsvar med FN-traktaten.
(a) Avhald frå nytting av kollektive forsvarsordningar for å tene dei partikulære interessa til nokon av dei store maktene. (b) Avhald frå kvart land om å utøve press på andre land.
Avhald frå handlingar eller trugsmål om aggresjon eller nytting av makt mot den territorial integriteten eller det politiske sjølvstendet til nokon nasjon.
Løysing av alle internasjonale tvistar ved fredelege midlar, slik som forhandling, forsoning, domstolsavgjerder, eller andre fredelege midlar valde av partane sjølv, i samsvar med FN-traktaten.
Fremjing av gjensidige interesser og samarbeid.
Respekt for rettferd og internasjonale forpliktingar.[13]
Effektivt sett argumenterte desse prinsippa for ein internasjonal orden rotfesta i FN-traktaten (1945) heller enn ein basert på opprettinga av militære blokker og nytting av militærkraft for å forme verda og undergrae suverenitet. I sine refleksjonar om Bandungkonferansen foreslo Abdulgani at det var eit forum for å ‘bestemme standardane og prosedyrane for noverande internasjonale relasjonar’ og at det sto for sameksistens i staden for gjensidig øydelegging.[14]
I 1955 hadde syttiseks land underteikna FN-traktaten, som hadde avtaleplikter til sine underteiknarar; om lag åtti territorium, inkludert mesteparten av Afrika sitt kontinent og majoriteten av Stillehavsøyane, låg framleis under kolonial kontroll. FN-traktaten var då, og er no, det viktigaste konsensusdokumentet i verda; då land vann sin sjølvstendelege status frå seint på 1950-talet til 1970-talet, blei dei fullverdige medlemmar av FN.
Bandung-anden spreidde seg raskt, og kom til Kairo for Afrika-Asia-folka sin solidaritetskonferanse i 1957–1958 og so i Accra for Afrika-folket sin konferanse i 1958, før den kom til Tunis for Afrika-folket sin konferanse i 1960, til Beograd for toppmøtet for stats- eller regjeringsleiarar i Den alliansefrie rørsla konferanse i 1961, og til slutt til Havana for Tricontinentalkonferansen i 1966. Kvar av desse konferansane etablerte institusjonelle organ: Afro-Asiafolket sin solidaritetsorganisasjon, Den alliansefrie rørsla, og Organisasjonen for solidaritet med folk i Afrika, Asia og Latin-Amerika. I kjernen av desse var kampen mot imperialisme, med fokus på atomtrugsmålet og nedrusting, og erkjenninga av at sløsing med verdifulle sosiale ressursar på våpen tydde at utviklingsagendaen blei bortkasta. Denne kalkuleringa mellom våpen og smør låg i hjartet av diskusjonane. Eventuelle mekanismar for våpenkontroll som vart utvikla under denne perioden, slik som Den avgrensa prøvesprengingsavtalen i 1963, var eit resultat av forhandlingane tvunge fram av desse alliansefrie statsprosjekta i Den tredje verda.[15]
Utviklingssamarbeid
Utanfor kravet om for suverenitet og fred bar Bandungtida òg i seg frøet til ein ny internasjonal økonomisk orden. Sør-Sør-samarbeid var det sterke ropet frå Bandung. Den fyrste delen av det endelege felleskommunikéet handla hovudsakleg om økonomisk samarbeid og skisserte ynsket om økonomisk utvikling og teknisk assistanse. Det vart òg gjeve ei oppfordring om å etablere Det spesielle FN-fondet for økonomisk utvikling for å finansiere investeringar i desse landa. Sidan imperialismen berre hadde sett føre seg å utvikle koloniane som stader for produksjon av råvarer, blei det lagt mykje vekt på behovet for å stabilisera råvareprisar og utvikla heimlege evner til å prosessere desse råvara før eksport.
Eit av dei varige inntrykka frå Bandungkonferansen var korleis den påverka forminga av multilaterale institusjonar og prosesser som heldt fram til i dag, sjølv om det ofte skjer i ei redusert eller overteken form.[16]
Dette inkluderer etableringa av Det spesielle FN-fondet for økonomisk utvikling i 1958, som seinare ville verte til FN sitt utviklingsprogram i 1965. Elles kan ein syne til etableringa av FN sin konferanse om handel og utvikling (UNCTAD) i 1964 og den tilknytte Nye internasjonale økonomiske ordenen, ei sett med forslag som vart adoptert av FN sin generalforsamling i 1974. På UNCTAD sitt sekstiårsjubileum i 2024 erklærte nestleiarsekretær Pedro Manuel Moreno, ‘Det er med same and [som ved Bandungkonferansen] at FN sin konferanse om handel og utvikling, UNCTAD, blei fødd, ni år seinare’.[17]
Ein verdsdel av statskupp
Nokre veke før Bandungkonferansen, i april 1955, heldt USA sin utanriksminister John Foster Dulles eit møte med Storbritannias ambassadør til USA, Sir Roger Makins. Dulles fortalde Makins at han hadde vore ‘ganske deprimert’ over ‘den generelle situasjonen i Asia’. Denne ‘situasjonen’ var inkarnert i ei tale av Jawaharlal Nehru, India sin fyrste statsminister etter sjølvstende, i det indiske parlamentet den 31. mars 1955 før Bandungmøtet, der han angrep SEATO som ei fiendtleg pakt, NATO for å gje Portugal støtte til å halda på Goa i India, apartheidregimet i Sør-Afrika, og Vesten for ‘innblanding’ i Vest-Asia. Nehru sin tale, sa Dulles, ‘hadde teke den generelle linja at vestleg sivilisasjon hadde svikta og at ein ny type sivilisasjon var naudsynt for å erstatte den’. Dette deprimerte Dulles, som ville sabotere Bandungkonferansen sidan han meinte at den var, ‘ved sin natur og omgrep antivestleg’.[18]
Statskupp i Iran (1953) og Guatemala (1954) gjorde det tydeleg at Vesten ikkje ville tillate at ein ny verdsorden vart bygd. Dette vart fylgd av ei serie statskupp i Afrika (mot folket i Kongo i 1961 og Ghana i 1966), Latin-Amerika (mot folket i Brasil i 1964), og Asia (mot folket i Indonesia i 1965). Kvar av desse fire statskuppa produserte episenter av imperialistisk reaksjon, der dei nye militærregima i desse landa spelte ei avgjerande rolle i å hindre alle progressive utviklingar. Statskuppet i Indonesia, som resulterte i mordet på ein million kommunistar, var nesten å rekne som hemn for Bandung.[19]
Del II: Kvifor finst det inga Bandung-and i dag?
Dynka i nostalgi
I april 1965 heldt Sukarno sin pressa regjering ein konferanse for tiårsjubileet med delegatar frå trettisju land. Likevel var dette ei bleik skugge av den originale konferansen: Indonesia hadde suspendert sitt FN-medlemskap i januar, og deira militære ville forlate kasernane i oktober for å styrta Sukarno. I 1965 måtte ein kansellere eit forsøk på å halda eit andre Afro-Asia-konferanse i Algier, Algerie, på grunn av statskuppet mot Ben Bella i juni 1965; Den sino-sovjetiske-splittinga; og splittinga mellom dei nyleg uavhengige afrikanske statane, med Casablanca-gruppa som var ivrige for ein sterkt alliert form for panafrikansk, og Brazzaville-gruppa som argumenterte for nærare band til dei gamle kolonimaktene. Fordi mange av institusjonane som kom ut av Bandungkonferansen heldt seg intakte og ville ha tydeleg påverknad på verdshendingar i dei komande tiåra, var dei mislukka forsøka på å halde ein andre konferanse mindre indikerande enn det ser ut. Det som øydelagde Bandung-anden var gjeldskrisa i Den tredje verda, som gjorde at utviklingslanda blei kasta inn i ei permanent situasjon av gjeld og sparepolitikk, noko som torpederte utviklingsambisjonane deira. Det var då Bandung-anden fordufta.
Gjeldskrisa i Den tredje verda var sjølv eit teikn på Bandung-anden sin mangel på evne til å overvinne, på kort sikt, det materielle grunnlaget for den nykoloniale arbeidsinndelinga. Medan dei subjektive vilkåra for samarbeid og utveksling eksisterte, gjorde ikkje dei objektive vilkåra det. All infrastrukturen arva av dei nyleg uavhengige statane hadde vorte bygd av imperialismen for å letta uttømminga frå periferi til sentrum. I 1963 vart over 70% av eksporten frå utviklingsland sendt til utvikla land.[20] Gamle handelsbindingar innanfor det vi no kallar Det globale sør hadde vorte kutta av dei gamle kolonimaktene, og å byggja dei opp att var ikkje ei enkel oppgåve. Dessutan utgjorde desse nyleg uavhengige statane ein liten del av den globale handelen, sjølv om dei var heimen for majoriteten av verda si befolkning. Dei låge nivåa av teknologisk utvikling hindra òg effektiv deling av teknisk ekspertise.
Kvar av dei nyleg uavhengige statane i Bandungprosessen hadde ein unik karakter av kapitaldanning og intern klassestruktur, og kvar blei verande inndelt i den internasjonale arbeidsdelinga bestemt av imperialismen.[21] Utan å vere i stand til å overvinna mønsteret av kolonial underutvikling, og det imperialistiske angrepet i form av statskupp og motstandsaksjonar, førte gjeldskrisa i Den tredje verda til eit skifte frå samarbeidsand til konkurranseprinsipp. Denne krisa vart nytta til å dele og disiplinere periferien og nok ein gong innlemme den inn i ein global marknad med vilkår som var gunstige for multinasjonalt kapital.[22]
I 2005 deltok nesten alle landa i Afrika og Asia — 106 av 177 — på femtiårsjubileet for Asia-Afrika-toppmøtet i Bandung (Israel vart ikkje invitert, heller ikkje Australia eller New Zealand, men mesteparten av Stillehavsøyane og Palestina deltok), og fleire latinamerikanske land vart observatørar. Statsleiarane forlét Sovay Homann-hotell og gjekk ned Asian-African Street (namngjeve til minne om den fyrste konferansen) til møtestaden, akkurat som deira forgjengarar hadde gjort femti år tidlegare. Samlinga var dynka i nostalgi, men òg i ei kjensle om at verda var i overgang, sjølv om denne konferansen vart halde midt i den grufulle Krigen mot terror som allereie hadde øydelagt Afghanistan og Irak og snart ville påføre skade på ei rekkje andre land (inkludert Indonesia sjølv, der bombinga i Bali i oktober 2002 hadde brakt denne krigen mot terror til Sørøst-Asia). Det endelege felleskommunikeet, Eit nytt strategisk partnarskap for Asia og Afrika, var prega av nyliberale konsept som komparative fordelar og utviklingsmål, eit avvik frå den antiimperialistiske logikken til den originale deklarasjonen. Bandung-anden som ein synte fram hadde vore avstumpa; den var ikkje i lufta. Poenget var då ikkje berre å revitalisere Bandung sitt spøkelse, men å finne fram til denne anden att.
Den nye stemninga i Det globale sør
Det var ikkje før Den tredje store depresjonen sette inn (2007–2008) at det oppstod ei avgjerande innsikt om at Vesten verken ville tillate eller mogleggjere Det globale sør sin framgang. I 2009 produserte denne realiseringa BRICS-prosessen (Brasil, Russland, India, Kina, Sør-Afrika), som i 2025 vart utvida til å inkludera fem andre land (Egypt, Etiopia, Indonesia, Iran og Dei arabiske emirata) og tretten partnerskapsland.[23]
Medan dei tidlege BRICS-toppmøta fokuserte på Sør-Sør-samarbeid, eller handel og investeringar i Det globale sør, har dei seinare toppmøta reintrodusert ideen om økonomisk uavhengnad frå Det globale nord og ideen om politisk multilateralisme i staden for US-styrt unipolaritet. Seksten år er ikkje nok tid for BRICS-prosjektet til å verta underlagt ei fullstendig vurdering. Sjølv under desse åra har prosjektet lidd av politiske skilnader mellom medlemslanda (Kina og India, til dømes) og av den skiftande naturen til leiarane deira (som Brasil skifta frå Dilma Rousseff sin senter-venstre regjering til Jair Bolsonaro sitt nyfascistiske regjering og så attende til senter-venstre under Luiz Inácio Lula da Silva). Oppdrifta for BRICS-prosessen og andre slike Sør-Sør-strukturar kom på grunn av den økonomiske veksten som begynte å definere dei store landa i Asia (Kina, Vietnam, India, Bangladesh og Indonesia i særskild). I januar 2025, på sytti-årsjubileet til Bandungkonferansen, vart Indonesia eit fullverdig medlem av BRICS.
Skiftet av verdsøkonomien sitt tyngdepunkt til Asia fødde starten på eit nytt sjølvtillit, eller ‘ny stemning’, i Det globale sør, då landa i Afrika, Asia og Latin-Amerika ikkje lengre trengte å stole så fullt på institusjonane i Det globale nord for finansiering og teknologi. Kina sitt Belteveg-initiativ (BRI), adoptert i 2013 som respons på Den tredje store depresjonen, var eit svært viktig utvikling i høve til dette, sidan det gav objektive vilkår for Sør-Sør-samarbeid som enkelt og greitt ikkje eksisterte på tidspunktet for Bandungkonferansen. Initiativ som bygginga av jernbane i Aust-Afrika og opninga av ein ny hamn i Peru skapar føresetnader for intern handel mellom landa i Det globale sør. Mot slutten av 2023 utgjorde 46,6% av Kina sin handel utveksling med land i BRI-nettverket.[24] Sjølv om det er altfor tidleg å seie at ein liknande ‘fråkopling’ har funne stad, er det klart at eit stort skifte er på gang då Kina no er den største handelspartneren for over 120 land.[25] Samstundes har BRI sjølv hatt sine oppturar og nedturar, og krev at medlemslanda bringer sine egne nasjonale utviklingsprosjekt til bordet.
I mange av Tricontinental sine publikasjonar har vi nytta frase ‘ny stemning’ for å definere notida. Dei grunnleggjande måla for ‘den nye stemninga i Det globale sør’ er rotfesta i to konsept, regionalisme og multilateralisme, båe motiverte av eit ynskje om å demokratisere verdsordenen i økonomiske og politiske termar. Frå Shanghai-samarbeidsorganisasjonen til Det sørlege fellesmarknadsområdet (Mercosur), er denne regionalismen allereie i utvikling og har vorte styrka av ein auking av handel i lokal valuta, som gjer det materielt mogleg å oppnå ‘økonomisk sjølvbestemming’ og ‘regional komplementaritet’, for å låne omgrep frå Indira López Argüelles, som er del av Kuba sitt utanriksdepartement.[26] Knytt til denne regionalismen er utvidinga av ideen om multilateralisme, trua på at globale institusjonar (slik som FN og Verdshandelsorganisasjonen) ikkje må vere instrument for Det globale nord, men må tillate at agenda deira vert forma av alle medlemsstatane deira.
Det finst inga Bandung-and i dag
På 1950- og 1960-talet hadde nasjonale frigjeringsrørsler ei massiv folkegrunnlag (ofte majoriteten av folket). Trass i at dei — i dei fleste høva — vart leia av småborgarskapen og delar av jordeiande eliten, førte frigjeringsrørslenes engasjement for nasjonal frigjering dei mot ein sosialistisk veg. Dei tok over styresmaktene innanfor strukturen av nykolonialismen og måtte svara mot det organiserte folkegrunnlaget sitt. Desse formane for ‘sosialisme’ kom med ulike retningar, anten det var ‘den sosialistiske vegen til samfunnet’ i den andre femårsplanen til India (1956–1961), den afrikanske sosialismen i Arusha-erklæringa (skriven av Julius Nyerere i Tanzania i 1967), eller massepolitikken i ulike former for populisme i Latin-Amerika, som argentinsk peronisme (¡Ni yanquis, ni marxistas!, ¡peronistas!, eller ‘Ikkje yankees, ikkje marxistar, peronistar!’). Trass i klasseorienteringa til leiarskapen i desse retningane og dei snevre perspektiva deira, kunne ikkje dei aktiverte massane tillata dei å forlate det breiaste programmet for nasjonal frigjering. Det er difor vi kan snakka om eit Bandung nedanfrå.
I dag er tilstanden til folkerørslene mykje svakare. Berre i nokre få land i den globale sør styrer dei samfunnet. Dei progressive styresmaktene i vår tid er samansettingar av ulike klassar — inkludert eit småborgarskap og ein liberal borgarskap som ikkje lenger tolerer nyliberalismen sine grufulle utslag, men som ikkje beint fram vil bryta med nyliberale ortodoksi. Medan den andre ‘rosa bylgja’ i Latin-Amerika, til dømes, og framveksten av progressive styresmakter i land som Senegal og Sri Lanka, er ein effekt av samanbrotet til nyliberalismen og eit svar på høgresida sin skrekkeleg politikk, er dei ikkje lyfta oppå ryggen til organiserte masserørsler, og dei er ikkje samla kring eit program som bryt med nyliberalismen.[27] Over hele Sahel-regionen i Afrika — i Niger, Mali og Burkina Faso — er antiimperialistiske militærkupp støtta av ei ny bylgje av sosiale rørsler som enno er i ferd med å forme eit breiare prosjekt for suverenitet og utvikling. Desse utviklingane er i stand til å skapa ei ny stemning — ein ‘BRICS-and’, til dømes — men enno ikkje noko som svarar til Bandung-anden. Det ville vera for tidleg, til og med idealistisk, å kunngjere eit slikt fenomen, ein Bandung-and nedanfrå for vår tid, ein masserørsle som er i stand til å drive historia si faktiske rørsle.
Den grunnleggjande samanhenga som formar denne nye stemninga, og den trugande faren som gjer at Bandung-anden må vekkjast til live att, er hyperimperialismen.[28] I forskinga vår hos Tricontinental har vi foreslått at det berre finst éin verkeleg politisk-økonomisk-militær blokk i verda: den USA-leia alliansen av NATO og Israel. Trass i minkande økonomisk og teknologisk makt, held denne blokken fram med ein militær makt utan like og ein monaleg kontroll over det globale informasjonssystemet. Nyttinga av hybridkrigstaktikk og trugsmålet om eller nyttinga av vald, til og med mot land som berre søkjer suverenitet i beskjeden grad, krev ei kollektiv respons frå Det globale sør, som kan ta form av ei ny oppvakning av Bandung-anden.
Likevel er det ein rekkje faktorar som avgrensar moglegheita for ei ny Bandungepoke i den globale sør:
1. Det finst både frykt for og eit ynskje om vestleg leiarskap trass i dei mange fiaskoane, dekadansen og farane det medfører. Det er logisk at statane i Det globale sør fryktar moglegheita for krig med alle middel (frå einsidige tvingande tiltak til luftbombingar), fordi dette ikkje er ein teoretisk føresetnad, men eit faktum.[29] Likevel finst det samstundes ei fengslande oppfatning om at vestleg leiarskap er naudsynt, gjeve det faktumet at restane av den vestleg-dominerte internasjonale ordenen framleis finst.
2. Det er mangel på klårleik i Det globale sør om framstega i Asia, særleg dei som Kina har gjort. Andre land ser ikkje desse framstega — særleg då det gjeld dei kvalitativt nye produksjonskreftene — som enkle å reprodusere, noko som fører til ei gjensidig undervurdering av den potensielle styrken til eit kollektiv globalt Sør. Det er dessutan, trass i tilgjengelege prov, ei aukande tru, under påtrykk frå Det globale nord, om at framstega til lokomotiva i Det globale sør vil vera farlege for dei fattigare landa. Det vert foreslått at framstega til asiatiske land, spesielt, er eit større trugsmål enn den historiske farlege innverknaden frå Det globale nord over hundreår.
3. Det er ei resignasjon andsynes Vesten sin røynlege kontroll over det digitale, medie- og finanslandskapet, noko som vert framstilt som uoverkomeleg.
4. Ein stor del av den økonomiske eliten i Det globale sør er framleis djupt samanvevd med global finanskapital. Dette kjem særleg til syne i avhengnaden deira av US-dollar som ein trygg hamn for investeringar og deltakinga deira i å utvinne rikdom frå sine eigne land for å investere i fast eigedom og finansmarknader i Det globale nord. Desse klasseinteressene vert enkelt støtta av intellektuelle og politikarar som ikkje ser lenger enn til teoriane til nyklassisk økonomi og Washington-konsensusen.[30] Dette forklarar kvifor vi hjå Tricontinental har argumentert for ei ny utviklingsteori for den globale Sør.[31]
5. Det finst gamle vanar i mange av våre sosiale rørsler om at venstresida permanent må motsetja seg klassepolitikken si røyndom og at vi ikkje kan vinna makt under desse vilkåra. Kva som helst kompromiss med denne røyndomen, for å ta makt og byggja vidare på agendaen vår, vert sett på som ei oppløysing av våre endelege mål. Mislukka forsøk på å vinna skapar ein fangande kjensle som var ukjent i Den nasjonale frigjeringsæraen, då det å vinna statsmakt var det beinveges og uomgjengelege målet. Det finst til og med ei orientering som føreslår at venstrerørsler bør kjempa mot høgresida, byggja opp ein dynamikk mot nyliberalismen, og dinest, i staden for å krevje og gripa statsmakta, overlata makta til sentrum-venstre. Den verste orienteringa er den som ikkje vil utfordra statsmakta i det heile teke.
Folk i den globale sør vil ikkje vera i stand til å gjenoppliva Bandung-anden som ein del av den faktiske rørsla i historia før dei overkjem desse (og fleire) utfordringane. Vi er i ferd med å koma oss sakte ut av ei utspelt historisk epoke, imperialismen sin epoke. Men vi har enno ikkje kome oss inn i ei ny periode som ligg bortanfor imperialismen — den vanskelegaste strukturen å bryte frå.
Notar:
[1] Sukarno, ‘Opningsforedrag gjeve av Sukarno (Bandung, 18. april 1955)’, Asia-Africa Speak from Bandung (Djakarta: Ministry of Foreign Affairs, Republic of Indonesia, 1955), 19–29.
[2] Roeslan Abdulgani, Bandung Spirit: Moving on the Tide of History (Djakarta: Prapantja, 1964) og The Bandung Connection: The Asia-Africa Conference in Bandung in 1955 (Singapore: Gunung Aguna, 1981), 89.
[3] Det poetiske resolusjonet vart formelt sett framfor FNs generalforsamling av den sovjetiske diplomataren Vasily Kuznetsov. Sjå United Nations General Assembly, Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries and Peoples (A/RES/1514), 14. desember 1960. Presidenten i Generalforsamlinga på den tida var den irske diplomataren Frederick Boland. Bolland si dotter Eavan vart ein kjend diktar og publiserte i 1998 «Witness», som inneheld desse linjene:
Kva er eit koloni
om ikkje den brutale sanninga
at då vi snakkar
opnar gravane seg.
Og dei daude går?
[4] Abdulgani, The Bandung Connection, 11.
[5] Den overordna forteljinga i denne dokumentpakken byggjer mykje på Vijay Prashad, The Darker Nations: A People’s History of the Third World (New York: The New Press, 2007) og The Poorer Nations: A Possible History of the Global South (New Delhi: LeftWord, 2013). Denne vil danne grunnlaget for The Brighter Nations (2026).
[6] Richard Nixon, RN: The Memoirs of Richard Nixon (New York: Grosset and Dunlap, 1978), 136. Sjå også Richard Nixon, «Asia After Viet Nam», Foreign Affairs, 1. oktober 1967, https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/1967-10-01/asia-after-viet-nam.
[7] For meir om San Francisco-traktaten, sjå Tricontinental: Institute for Social Research, The New Cold War Is Sending Tremors through Northeast Asia, dossier nr. 76, 21. mai 2024, https://thetricontinental.org/dossier-76-new-cold-war-northeast-asia/.
[8] For ein fullstendig forståing av argumentet, sjå John Foster Dulles, Policy for the Far East (Washington: US Government Publishing Office, 1958).
[9] ‘Memorandum of a Conversation Between the Counsellor of the Department of State (MacArthur) and the British Ambassador (Makins), Department of State, Washington, February 29, 1956’, US Department of State, Conference Files: Lot 62 D 181, CF 656, Secret; John P. Glennon, Edward C. Keefer, og David W. Mabon, red., Foreign Relations of the United States, 1955–1957, East Asian Security; Cambodia; Laos, Volume XXI (Washington: United States Government Printing Office, 1990), 180–181.
[10] Su-kyoung Hwang, Korea’s Grievous War (Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2016).
[11] I. F. Stone, The Hidden History of the Korean War, 1950–1951 (New York: Little Brown, 1969), 312.
[12] På ein pressekonferanse den 15. mars 1955 forklarte John Foster Dulles doktrinen om «less-than-massive retaliation». Om Kina gjekk inn i Formosa, sa Dulles, ville USA bruke taktiske kjernevåpen mot dei kinesiske styrkene. Sjå Elie Abel, «Dulles Says US Pins Retaliation on Small A-Bomb», New York Times, 16. mars 1955, https://www.nytimes.com/1955/03/16/archives/dulles-says-us-pins-retaliation-on-small-abomb-lessthanmassive.html.
Då Eisenhower blei spurt om å stadfeste Dulles sin utsegn neste dag, sa han at taktiske kjernevåpen ikkje burde nyttast «på same måten som du ville nytta ei kule eller noko anna. Eg trur det store spørsmålet om desse tinga kjem då du byrjer å komme inn i desse områda der du ikkje kan vere sikker på at du berre opererer mot militære mål. Men med dette eine unntaket, ville eg sagt, ja, sjølvsagt ville dei verte nytta». Sjå William Klingaman, David S. Patterson, og Ilana Stern, red., Foreign Relations of the United States, 1955–1957, National Security Policy, Volume XIX (Washington: United States Government Printing Office, 1990), 61. For Churchill sine dagboknotat, sjå John Colville, The Fringes of Power: Downing Street Diaries, 1939–1955 (London: Hodder and Stoughton, 1985), 687. Om det vidare spørsmålet om kjernevåpenhemn, sjå Matthew Jones, «Targeting China: US Nuclear Planning the “Massive Retaliation” in East Asia, 1953–1955», Journal of Cold War Studies 10, nr. 4 (Høst 2008): 37–65.
[13] Asia-Africa Speak from Bandung, 161–169.
[14] Abdulgani, Bandung Spirit, 72.
[15] Til dømes var L. C. N. Obi frå Nigeria ein avgjerande, men no gløymd figur i debatten kring Det internasjonale ikkje-spreiingsavtalen frå 1968, medan Ismael Moreno Pino frå Mexico var den sentrale forhandlar for avtalen frå 1967 om forbod mot kjernevåpen i Latin-Amerika og Karibia, kjent som Tlatelolco-avtalen, den fyrste som etablerte eit kjernevåpenfritt soneområde.
[16] Gilbert Rist, The History of Development: From Western Origins to Global Faith (London: Zed Books, 2008).
[17] Pedro Manuel Moreno, 60 years of UNCTAD: Charting a New Development Course in a Changing World, UN Trade and Development, 14. mai 2024, https://unctad.org/osgstatement/60-years-unctad-charting-new-development-course-changing-world-session-1.
[18] John P., Harriet D. Schwar, og Louis J. Smith, red., «Memorandum of a Conversation, Department of State, Washington, April 7, 1955», i Foreign Relations of the United States, 1955–1957, China, Volume II (Washington: United States Government Printing Office, 1986), 454.
[19] Alan Burns, guvernør av Gullkysten og Nigeria frå 1941 til 1947, vart utnemnd til Det forente kongerike sin permanente representant ved FN Trustee Council frå 1947 til 1956. Snart etter han forlet FN, publiserte Burns ei bok som gikk til angrep på Bandung og hevda at det representerte «den mørkere folkas bitre motstand mot tidlegare dominans over verda av europeiske nasjonar». Sjå Alan Burns, In Defence of Colonies (London: George Allen and Unwin, 1957), 5. For meir om kuppforsøket i Indonesia, sjå Tricontinental: Institute for Social Research, The Legacy of Lekra: Organising Revolutionary Culture in Indonesia, dossier nr. 35, desember 2020, https://thetricontinental.org/wp-content/uploads/2020/12/20210127_Dossier-35_EN_Web.pdf.
[20] Bela Balassa, Trends in Developing Country Exports, 1963–88, Policy, Research, and External Affairs working papers nr. WPS 634, World Bank World Development Report, 31. mars 1991, http://documents.worldbank.org/curated/en/561401468766799448/Trends-in-developing-country-exports-1963-88.
[21] Aijaz Ahmad, In Theory: Classes, Nations, Literatures (London: Verso, 1992), 16.
[22] S. B. D. de Silva, The Political Economy of Underdevelopment (London: Routledge, 1982), 506.
[23] For meir om Den tredje store depresjonen, sjå Tricontinental: Institute for Social Research, The World in Economic Depression: A Marxist Analysis of Crisis, notebook nr. 4, 10. oktober 2023, https://thetricontinental.org/dossier-notebook-4-economic-crisis/.
[24] The State Council Information Office, «China’s Trade with BRI Countries Booms in 2023», pressemelding, 12. januar
[25] Alessandro Nicita og Carlos Razo, «China: The Rise of a Trade Titan», UN Conference on Trade and Development, 27. april 2021, https://unctad.org/news/china-rise-trade-titan. For meir om delinking, sjå Tricontinental: Institute for Social Research, Globalisation and Its Alternative: An Interview with Samir Amin, notebook nr. 1, 29. oktober 2018, https://thetricontinental.org/globalisation-and-its-alternative/.
[26] For meir om regionalisme, sjå Tricontinental: Institute for Social Research, Sovereignty, Dignity, and Regionalism in the New International Order, dossier nr. 62, 14. mars 2023, https://thetricontinental.org/dossier-regionalism-new-international-order/.
[27] For meir om den andre rosa bølgja i Latin-Amerika, sjå Tricontinental: Institute for Social Research, To Confront Rising Neofascism, the Latin American Left Must Rediscover Itself, dossier nr. 79, 13. august 2024, https://thetricontinental.org/dossier-neofascism-latin-america/.
[28] Tricontinental: Institute for Social Research, Hyper-Imperialism: A Dangerous Decadent New Stage, Contemporary Dilemmas nr. 4, 23. januar 2024, https://thetricontinental.org/studies-on-contemporary-dilemmas-4-hyper-imperialism/; Tricontinental: Institute for Social Research, The Churning of the Global Order, dossier nr. 72, 23. januar 2024, https://thetricontinental.org/dossier-72-the-churning-of-the-global-order/.
[29] For meir om ensidige tvangsmål, sjå Tricontinental: Institute for Social Research, Imperialist War and Feminist Resistance in the Global South, dossier nr. 86, 5. mars 2025, https://thetricontinental.org/dossier-imperialism-feminist-resistance.
[30] For meir om intellektuelle på begge sider av klasseskiljinga, sjå Tricontinental: Institute for Social Research, The New Intellectual, dossier nr. 12, 11. februar 2019, https://thetricontinental.org/the-new-intellectual/.
[31] Tricontinental: Institute for Social Research, Towards a New Development Theory for the Global South, dossier no. 84, 14 January 2025, https://thetricontinental.org/towards-a-new-development-theory-for-the-global-south/.