Det intime omfamnet mellom liberalisme og ytre høgre: Det førtisekste nyhendebrevet (2023)

Av Vijay Prashad (frå https://thetricontinental.org/newsletterissue/progressive-wave-latin-america/)

Til kamerat N. Sankaraiah (1922–2023)

Kjære vener,

Helsing frå skrivebordet til Tricontinental: Institute for Social Research.

Ein av kuriositetane i vår tid er at ytre høgre er ganske komfortabel med dei etablerte institusjonane i det liberale demokratiet. Det er nokre tilfelle her og der av misnøgde politiske leiarar som nektar å akseptere tapet sitt ved stemmeurna (som Donald Trump og Jair Bolsonaro) og så oppfordrar tilhengjarane sine til å ta ekstraparlamentarisk handling (som den 6. januar 2021 i USA og, i ein farseaktig gjentaking, den 8. januar 2023 i Brasil). Men stort sett veit ytre høgre at dei kan oppnå det dei vil gjennom institusjonane i det liberale demokratiet, som ikkje er fiendtlege til deira program.

Det fatale, intime omfamnet mellom dei politiske prosjekta til liberalisme og dei til ytre høgre kan forståast på to måtar. Først blir dette omfamnet sett i kor lett kreftene til ytre høgre brukar landa sine liberale grunnlovar og institusjonar til deira fordel, utan behov for å avskaffe dei dramatisk. Viss ein ytre høgre-regjering kan tolke ein liberal grunnlov på denne måten, og viss institusjonane og personalet i denne grunnlovsstrukturen ikkje er motvillige til denne tolkinga av ytre høgre, så er det ikkje behov for eit kupp mot den liberale strukturen. Den kan bli uttømt innanfrå.

For det andre, dette intime, men fatale, omfamnet finn stad innanfor ‘kulturane av grusomheit’ (som Aijaz Ahmad kalla det) som definerer den sosiale verda av vill kapitalisme. Tvungen til å arbeide for kapitalen — i stadig meir usikre og atomiserte jobbar — for å overleve, oppdagar arbeidarane, som Karl Marx skarpt observerte i 1857/58, at det er pengar som er det ‘verkelege fellesskapet’ (Gemeinwesen) og det er personen som er instrumentet, og slaven, til pengane. Riven frå omsorga av ekte fellesskap, blir arbeidarane tvungne inn i liv som svingar mellom helvete av lange og vanskelege arbeidsdagar og skjærselden av lange og vanskelege arbeidsløyseperiodar. Fråværet av statleg tilbydd sosial velferd og samanbrotet av arbeidarleia fellesskapsinstitusjonar produserer ‘kulturane av grusomheit’, ein normal type vald som går frå innanfor heimen til ut på gatene. Denne valden skjer ofte utan ståk og forsterkar tradisjonelle maktstrukturar (langs aksar av patriarkat og av innfødde, til dømes). Ytre høgre si kjelde til makt ligg i desse ‘kulturane av grusomheit’, som av og til fører til spektakulære handlingar av vald mot sosiale minoritetar.

Vill kapitalisme har globalisert produksjonen og frigjort eigarane av eigedom (både enkeltpersonar og selskap) frå å halde seg til sjølv normene for det liberale demokratiet, som å betale sin rettferdige del av skattane. Denne politisk økonomiske strukturen av vill kapitalisme genererer ein nyliberal sosial orden som er rotfesta i innsparingspolitikk påført arbeidarklassen og bøndene og i atomiseringa av arbeidande folk ved å auke arbeidstida deira, undergrave dei sosiale institusjonane som dei driv, og dermed redusere fritida deira. Liberale demokrati rundt om i verda gjennomfører tidsbruksundersøkingar av befolkninga si for å sjå korleis folk brukar tida si, men nesten ingen av desse undersøkingane legg merke til om arbeidarar og bønder har fritid, korleis dei kan bruke denne fritida, og om reduksjonen av fritida deira er eit problem for generell sosial utvikling i landet deira. Vi er veldig langt unna Dei sameinte nasjonane si utdannings-, vitskaps- og kulturorganisasjon si grunnlov frå 1945 som oppmoda til ‘fri flyt av idear med ord og bilete’ og behovet for å ‘gje ny impuls til folkeutdanning og til spreiing av kultur’. Sosiale diskusjonar om dilemma til menneskeslekta blir stilna medan gamle former for hat blir godkjende.

Det er hatet mot innvandraren, terroristen og narkotikaseljaren — alle framstilte som sosiopatar — som vekkjer ei bitter form for nasjonalisme, ein som ikkje er rotfesta i kjærleik til sine medmenneske, men i hat mot utanforståande. Hatet tildekkjer seg som patriotisme medan storleiken på det nasjonale flagget veks og entusiasmen for nasjonalsongen aukar med desibel. Dette er synleg vist i Israel i dag. Denne nyliberale, ville, ytre høgre-patriotismen luktar surt — av sinne og bitterheit, av vald og frustrasjon. I kulturane av grusomheit blir folk sine auge vendt bort frå deira eigne problem, frå dei låge lønene og nær svolt i heimane deira, frå deira mangel på utdanningsmoglegheiter og tilbod om helsestell, til andre — falske — problem som blir funne opp av kreftene til vill kapitalisme for å snu folk bort frå deira verkelege problem. Det er ein ting å vere patriotisk mot svolt og vonlause. Men kreftene til vill kapitalisme har teke denne forma for patriotisme og kasta den i elden. Menneske lengtar etter å vere anstendige, noko som er grunnen til at så mange milliardar over heile verda har teke til gatene, blokkert båtar og okkupert bygningar for å krevje slutt på Israels krig mot Gaza. Men den lengten blir kvela av desperasjon og harme, av det intime, djevelske omfamnet mellom liberalisme og ytre høgre.

Frå Tricontinental: Institute for Social Research kjem “Kva kan vi vente av den nye progressive bølgja i Latin-Amerika?” (dossier nr. 70, november 2023), ei studie av det politiske landskapet i Latin-Amerika. Teksten opnar med eit forord av Daniel Jadue (ordføraren i kommunen Recoleta, Santiago de Chile, og eit leiande medlem av Kommunistpartiet i Chile). Jadue argumenterer for at vill kapitalisme har skjerpa motsetnadane mellom kapital og arbeid og har akselerert øydelegginga av planeten. Det ‘politiske sentrum’, argumenterer han, har styrt dei fleste landa i verda dei siste tiåra ‘utan å løyse dei mest pressande problema til folket’. Med sosialdemokratiske krefter som flyttar seg for å forsvare vill kapitalisme og nyliberal innsparingspolitikk, har venstresida blitt dratt til sentrum for å forsvare institusjonane i demokratiet og strukturane i sosial velferd. Samstundes har det vore, skriv Jadue, ‘ein gjenoppblomstring av svært kampvillig diskurs blant høgrekrefter som er endå meir ekstrem enn i fascismens tid for nesten eit hundreår sidan’.

Vårt dossier sporar dei svingane og svingane i politikken over Latin-Amerika, med venstresida sin triumf i Colombias presidentval balansert ut av det stramme grepet til høgre i Peru, og så legg seg på eit punkt som er særs viktig: over det meste av Latin-Amerika har venstresida forlate det endelege målet om sosialisme og har i staden teke på seg oppgåva med å vere forvaltarar av kapitalisme med eit meir menneskeleg ansikt. Som dossieret seier:

[I] dag har venstresida vist seg å vere ute av stand til å oppnå hegemoni når det gjeld eit nytt samfunnsprosjekt. Det urokkelege forsvaret av det borgarlege demokratiet i seg sjølv er eit symptom på at det ikkje er utsiktar for brot og revolusjon. Dette blir reflektert av motviljen til visse venstre‐vingleiarar til å støtte den noverande venezuelanske regjeringa, som dei meiner er udemokratisk — trass i at Venezuela, saman med Cuba, er eit av dei få døma på eit land der venstresida har klart å møte desse krisene utan å bli slått. Denne milde posisjonen og mangelen på engasjement i kampen mot imperialisme markerar eit betydeleg tilbakesteg.

Det liberale demokratiet har vist seg å vere ein utilstrekkeleg barriere for å stoppe ambisjonane til ytre høgre. Sjølv om liberale elitar er forferda over vulgariteten til ytre høgre, er dei ikkje nødvendigvis motsette til å avleie massane frå ein politikk av klasse til ein politikk av fortviling, som ytre høgre har gjort. Den viktigaste kritikken av høgre kjem ikkje frå liberale institusjonar, men frå jorda og fabrikkane, som sett i mobiliseringane mot svolt og mot uberisering av arbeid. Frå dei massevis av demonstrasjonane mot nedskjeringar og for fred i Colombia (2019–2021) til dei mot lovfare i Guatemala (2023), har folk — barrikadert, i tiår, frå liberale institusjonar — igjen teke til gatene. Valvinstar er viktige, men åleine forvandlar dei verken samfunnet eller politisk kontroll, som har vore under det stramme grepet til eliten i det meste av verda.

Jadue sitt forord er årvaken til både svakheita til det politiske sentrum og nødvendigheita av å byggje eit politisk prosjekt som løftar opp mobiliseringar og hindrar dei frå å forsvinne inn i frustrasjon:

Å rekonstruere ein konkret horisont – sosialisme – og byggje eininga til venstresida er nøkkelutfordringar i å identifisere og handsame dilemma vi står ovanfor. For å gjere dette, må vi bryte frå språket til undertrykkjarane våre og skape eit som verkeleg er frigjerande. Integrering og koordinering er ikkje lenger nok. Ei sann forståing av det Karl Marx kalla den materielle eininga til verda er avgjerande for å oppnå den totale eininga av folk og felles handling over heile planeten.

Reservoarane av arbeidarkrefter over heile verda — inkludert usikre arbeidarar og bønder — har blitt tømt av prosessen med globalisering. Leiande revolusjonære parti har funne det vanskeleg å utvide og til og med halde styrken sin i samanheng med demokratiske system som har blitt tekne over av pengemakta. Likevel, for å møte desse utfordringane, er den ‘konkrete horisonten’ av sosialisme som Jadue nemner blitt skapt gjennom den vedvarande bygginga av organisasjonar, gjennom mobiliseringa av massane, og gjennom politisk utdanning, inkludert kampen om idear og kampen om kjensler (ein del av som, sjølvsagt, er arbeidet til Tricontinental: Institute for Social Research og dette nye dossieret, som vi håpar at du vil lese og sirkulere for diskusjon).

Hjarteleg,

Vijay