Femicid: Mange land kringom i verda gjer drap av kvinner til ei spesifikk forbryting – her er kvifor det trengst
Av Madhumita Pandey
I gjennomsnitt blir fem kvinner eller jenter drepne kvar time av nokon i sin eigen familie, ifølgje FN-data. Ofte er drapa deira ibuande knytte til at dei er kvinner. Nokre land innfører no lover som spesifikt kriminaliserer femicid – ein ekstrem manifestasjon av kjønnsbasert vald.
Den første dokumenterte bruken av omgrepet “femicid” var i ei bok frå 1801 av den irske forfattaren John Corry, kalla “A Satirical View of London at the Commencement of the Nineteenth Century”, der det vart brukt om drap på ei kvinne. Omgrepet vart gjenoppliva på 1970-talet av Diana E.H. Russell, ein spesialist på vald mot kvinner, som arbeidde for å belysa omfanget av mannleg vald og diskriminering mot kvinner.
Sjølv om det ikkje finst noko samrøystes definisjon av fenomenet, er femicid breitt definert som drap på ei kvinne eller jente på grunn av kjønn. Dette kan vere resultat av vald frå ein partner eller æresbasert drap, til dømes.
Sidan FN vedtok resolusjon 68/191 i 2013, som oppmodar nasjonar til å handla mot kjønnsrelaterte drap på kvinner og jenter, har mange høginntektsland innført lover om femicid.
I 2022 integrerte Kypros femicid i straffelova som ei eiga forbryting og gjorde kjønnsrelaterte drap til ein skjerpande faktor ved straffeutmåling. Same året vart femicid innført i Malta sin straffelov. Det kan no sjåast som eit motivasjon for drap, og i slike tilfelle kan dommaren vurdera den strengaste straffa — livsvarig fengsel.
Kroatia er det nyaste landet som har innført ei eiga lov om femicid, der det er ei sjølvstendig straffbar handling med ei strafferamme på ti år eller meir.
Latin-Amerika og Karibia har nokre av dei høgaste ratane for hatdrap på jenter og kvinner. Som respons har 18 av dei 33 landa i regionen innført ny lovgjeving som klassifiserar femicid som ei eiga form for hatkriminalitet.
Costa Rica vart det første landet som vedtok ei lov som gjer femicid til ei juridisk definert forbryting i 2007. Ein mann som drep kona si eller partnaren sin, kan straffast med mellom 20 og 35 års fengsel. Det er òg spesifikke straffar for fysisk mishandling og rørsleavgrensing, der ein partner manipulerar ei kvinne for å hindra ho i å forlata han.
Lover er ikkje nok
Ein rapport frå Queen Mary University of London brukte Mexico som case-studie for å argumentera for at lova aleine ikkje har ført til reduksjon av kvinnedrap der. Dei viktigaste funna i denne rapporten bør definitivt vera ein avgjerande ressurs, ikkje berre for å forstå kompleksiteten ved kvinnedrap som ei ekstrem form for kjønnsbasert vald, men ogso for å auka innsatsen for ein betre respons.
Eitt av hovudproblema er feilklassifisering av tal. I mange tilfelle blir berre drap relatert til kjønn utført av ein nær partnar eller familiemedlem, rekna som kvinnedrap.
Dette fører til underrapportering og usynleggjering av kvinnedrap som skjer som ein del av skadelege praksisar, som til dømes kjønnslemlesting, hatkriminalitet knytt til seksuell legning, drap på urfolkskvinner eller tilknyting til gjengar og annan organisert kriminalitet.
Costa Rica har forsøkt å takla dette problemet ved å vedta ein utvida definisjon av kvinnedrap, som inkluderar drap utført av personar basert på tillit, vennskap, autoritet eller makt. Dette gjer det mogleg å straffa brotsverk mot kvinner sjølv om det ikkje er eit “romantisk” tilhøve mellom gjerningspersonen og offeret.
I dag har Costa Rica ein lågare rate av kvinnedrap samanlikna med nabolanda Guatemala, El Salvador og Mexico.
Sjølv om dei sosiale og politiske omstenda varierar frå land til land, finst det fleire universelle lærdomar i kampen mot kvinnedrap.
Begrepet “feminicidio” har ogso politiske konnotasjonar. I Latin-Amerika blir det brukt for å syna til manglande respons frå styresmaktene når det gjeld drap på kvinner og jenter.
Idéen om kvinnedrap legg vekt på staten si skuld og utilstrekkeleg respons på denne kjønnsbaserte valden. Dette er særleg merkverdig sidan valdtekt og drap på kvinner og jenter ofte blir brukt som avskyelege verktøy i konfliktar — noko som nyleg har vore synleg i Ukraina, til dømes.
Sidan dei fleste kvinnedrap blir utført av noverande eller tidlegare ektemenn eller intime partnarar, er det avgjerande å ta tak i giftig maskulinitet og fremja kjønnslikestilling. Det er tydeleg at vi må gå utover den rettslege ramma for å kjempa mot vald mot kvinner og jenter. Det vil krevja påverknadsarbeid og aktiv deltaking frå lokalsamfunnet for å skapa langsiktige løysingar for å redusera kvinnedrap.