Ian Angus – The War Against the Commons: Dispossession and Resistance in the Making of Capitalism

Av Martin Empson (frå resolutereader.blogspot.com/2023/05/ian-angus-war-against-commons.html)

I si nyaste bok svarar Ian Angus på eit spørsmål som talspersonar for det kapitalistiske systemet likar å late som ikkje eksisterer. Korleis har det seg at menneska kom til å leve i ei verd der ein bitte liten minoritet eig og kontrollerer enorme mengder rikdom, medan det store fleirtalet av oss må arbeide for dei? Angus skriv at “sjølv skarpe kritikarar av urettferd og ulikskap stil sjeldan spørsmål ved skiljet mellom eigarar og arbeidarar, arbeidsgjevarar og tilsette”. Likevel er nesten alle aspekt av vår verden definert av slik ulikskap. Om lag 50 prosent av England er eigd av éin prosent av befolkninga. Ei overveldande ulikskap for eit land som skulle vere kjent for å vere «grønt og deilig». Faktisk er det i England Angus i hovudsak fokuserer på, for her gjekk prosessen lengst, ifølgje Marx. Men samfunnsomforminga som førte til den totale øydelegginga av «den tradisjonelle økonomien» var korkje automatisk eller velviljug. Tvert imot:

lønsarbeid er berre blitt universelt dei siste par hundre åra – og endringa vart tvunge på oss gjennom ‘det mest nådelause barbari, og under påverknad av dei mest berykta, dei mest skitne, dei mest smålege og dei mest avskyelege lidenskapane’.

Sitatet er frå Marx, og Angus nyttar kyndig Marx si teoretiske ramme for å utforske utviklinga av kapitalismens system for uregulert akkumulering basert på utbytting. Marx var godt klar over at førkapitalistiske samfunn kunne ta mange ulike former, og Angus syner korleis England (og faktisk Dei britiske øyane generelt) hadde ulike måtar å organisere jordbruket på. Bondebefolkninga, under sine respektive herrar, dreiv jorda på ein meir fellesskapsbasert måte og var i stor grad avhengige av nyttinga av ålmenningen. Desse fellesareala vart nytta i tråd med demokratiske og egalitære prinsipp, der ein delte jorder og handterte tilgangen til essensielle ressursar på ein omsynsfull måte.

Dei utviklande kapitalistiske interessene såg på ålmenningen som ein hindring for ytterlegare profitt. Øydelegginga av ålmenningen, den sentrale tematikken i denne boka, skjedde ikkje av individuell vondskap, men av kapitalen sin logikk. Kapitalistane trengte å utvide seg inn i kvar einaste tilgjengelege plass og transformere verda i sitt bilete. Land, dyr, tre, skog og det fysiske rommet sjølv vart gjort om til ein handelsvare som kunne kjøpast og seljast. Jorder vart samla, land vart innhegna, og ålmenningen vart privatiserte. Bøndene som levde av landet vart utviste eller gjort om til lønsarbeidarar - dei gamle tradisjonane og historiene deira vart viska ut. Som Angus seier: “Dei to tvillingtransformasjonane av opphavleg akkumulasjon – stjåle land som vert til kapital og jordlause produsentar som blir til lønsarbeidarar – var godt i gang.” Desse menneska vart ei ny sosial gruppe:

Ein ny klasse av lønsarbeidarar vart fødd i England når ‘store massar av menn brått og valdeleg [blei] rivne vekk frå levebrøda sine, og slengde ut på arbeidsmarknaden som frie, uverna og rettslause proletarar.’

Sitatet er, igjen, frå Marx, som i Kapitalen ytrar raseri over det som skjedde med bøndene. Angus held fram med å framheve omfanget av denne prosessen:

Det var brått for dei som mista jorda si, men den sosiale transformasjonen tok århundrar. På byrjinga av 1700-talet, to hundre år etter at Thomas More fordømte innhegning og avfolking i Utopia, var omtrent ein tredjedel av England og nesten heile Skottland framleis ikkje hegna inn, og dei fleste menneske budde og arbeidde framleis på landet. Det tok ein ny stor bylgje av angrep på ålmenningen og vanlege folk, etter 1750, for å fullføre overgangen til industriell kapitalisme […]. Når vi ser attende, kan denne overgangen virke uunngåeleg, men det var ikkje slik for vanlege folk på den tida […]. Nokre argumenterte overtydande for eit fellesbasert alternativ til både føydalisme og kapitalisme.

I motsetnad til det nokre av Marx sine tilhengarar fortel oss, trudde han ikkje at denne prosessen var uunngåeleg eller ynskjeleg. Marx lét seg inspirere av samtidige rørsler som kjempa for å verne om ålmenningen i si eiga tid, men han var òg klar over historiske kampar. Ein stor styrke ved Angus si bok er feiringa av desse gløymde kampane. Ei viktig hending er Kett’s Rebellion i 1549, som eg har skrive om andre stadar. Men Angus legg også merke til andre kampar, som dei store slaga mellom smuglarar og jaktvaktarar – som representerte motstand mot ideen om at villdyr skulle vere ein handelsvare, privat eigedom berre for den lokale jordeigaren. Eit betydeleg kapittel ser òg på arbeidet til Gerrard Winstanley, som i sine skrifter under den engelske revolusjonen opna for moglegheita av ein ny måte å ordne samfunnet på – sjølv om det interessant nok er slik at Angus presenterer Winstanley si visjon ikkje som ei framtidig utopi, men som eit overgangssamfunn mot det.

Angus sine konklusjonar om lovene som vart innført for å verne privat eigedom er viktige:

Sjølve eksistensen av the Blood Code er eit prov mot den vanlege påstanden om at kapitalismen triumferte fordi den betre spegla menneskenaturen enn tidlegare samfunnsordningar. Dei fattige vart ikkje lett forsona med eit system som utvisa dei frå jorda. Englands herskande klasse prøvde å terrorisera dei til å underkasta seg. Denne terroren og øydelegginga av ålmenningen var ikkje berre avgrensa til England.

Angus viser korleis det koloniale prosjektet for engelsk kapitalisme sprang direkte ut frå prosessane som starta på den engelske landsbygda. Slavehandelen, øydelegginga av fellesareal i Amerika, Afrika og Asia var ein del av ein prosess som omkasta verda til engelsk kapital sin fordel. Desse delane av boka er blant dei mest innsiktsfulle og rørande, sidan dei handlar om øydelegginga av heile folkeslag og deira verder.

Angus kjem òg med fleire viktige teoretiske innsikter. Han påpeikar til dømes korleis forsvararar av kapitalismen kan argumentere for at prosessen var smertefull og valdeleg, men naudsynt. Dei hevdar at innhegning var viktig fordi ein berre gjennom dette kunne auke avlingane til eit nivå som kunne støtte opp under industriell kapitalisme. Angus syner at det er monaleg med prov som syner at dette er feil, og at avlingane ikkje vart vesentleg betra. Men han gjer òg ei viktig påpeiking om at bøndene sjølve var innovative og kloke – langt frå dei dumme, attendeskodande bondeklisjeane i legendariske forteljingar. Fellesjordbruk var ikkje “i seg sjølv konservativt”, det var faktisk dynamisk og utruleg suksessrikt. Men slik propaganda var viktig for jordeigarklassen som ynskte teoretisk rettferdiggjering for handlingane sine. Det er merkverdig at liknande påstandar ofte blir sette fram i dag. Vi blir fortalt at industrielt landbruk i stor skala er den einaste måten å fø opp verda på. Men slik landbruk har stort sett lågare avlingar, er meir forureinande og svært sårbart for miljøkatastrofar. Då som no reflekterer påstanden om at bøndene motsette seg forbetra metodar ein fordom mot bønder, og ikkje den faktiske aktiviteten til arbeidande bønder.

Måta historiske prosessar vert knytte til samtidige politiske og økologiske kampar er ei sterk side ved Angus si bok. Dette er ikkje berre eit historieverk, men ei innramming av den noverande økologiske krisa innanfor den vidare historiske utviklinga av kapitalismen og øydelegginga av ålmenningen. For Angus er kapitalismen sin transformasjon av fellesareala karakteristiske for systemets arbeidsmåte. Men det å sjå bakover kan berre fortelje oss så mykje, alternativet må vera ei ny måte å organisera samfunnet på basert på skapinga av eit nytt samfunn der ideen om felles, demokratisk eigarskap er kjernen. Som Angus skriv: “Dagens rørsler blant dei undertrykte og dei som har mista alt, som prøver å ta tilbake ålmenningen, tilbyr reell håp om at kapitalismen fem hundre år lange krig mot fellesareala kan bli overvunnen og snudd i vår tid.” Det er ei inspirerande visjon, og Ian Angus sin The War Against the Commons: Dispossession and Resistance in the Making of Capitalism er ei strålande forteljing som burde lesast av kvar einaste aktivist som ønskjer å sjå ein ende på kapitalismen, og “ei anna verd”.

Eg ser fram til å snakke med Ian Angus via Zoom for London-lanseringa av The War Against the Commons på Marxism 2023. Meir informasjon om hendinga her.