Thomas Sankara si arv lev vidare i Sahel: Det trettitredje nyhendebrevet (2025)
Av Vijay Prashad
Kjære vener,
Helsing frå skrivebordet til Tricontinental: Institute for Social Research.
I månadene etter kuppet i Burkina Faso i 1987 som dreiv president Thomas Sankara i grava, byrja silketrykkarar i hovudstaden Ouagadougou å produsere skjorter med Sankara sitt bilete. Biletet spreidde seg snøgt over heile landet. Blaise Compaoré, Sankara sin tidlegare justisminister, kom til å styre landet fram til 2014. Han vart mistenkt frå byrjinga for å ha planlagt mordet på Sankara, men dei burkinske domstolane fann han fyrst skuldig i 2021-22. På det tidspunktet hadde han allereie flykta til Elfenbeinskysten, der han framleis er ein flyktning. Gjennom heile tida si ved makta hevda Compaoré at han var ein tilhengjar av Sankara — ei politisk arv han ikkje hadde råd til å avvise.
Compaoré melde seg til militæret som tjueåring og vart ein nær kamerat av Sankara. Han tok del i kuppet i 1983 som brakte Sankara til makta. At han skulle vende seg mot mentoren sin (berre to år eldre) var ikkje føreseieleg for dei som ikkje forstod korleis rikdom kunne påverke eit ekstremt fattig land. Compaoré kjem frå provinsen Oubritenga, som har dei høgste fattigdomsratene i landet. Sankara si agenda var å reversere den koloniale arva til Burkina Faso — fyrst ved å endre namnet frå Republikken Øvre Volta til Burkina Faso, ‘Landet til dei oppreiste folka’ — og Compaoré hadde vore med på den reisa. Men personlege ynskjer er stundom vanskelege å forstå, og det er nettopp slike ting som utanlandske etterretningstenester utnyttar.
Burkinsk politikk har lenge vore prega av kupp — i 1966, 1974, 1980, 1982, 1983, 1987, 2014 og 2022 — men det er ikkje ein unik eigenskap ved landet som forklarer kvifor dei er so regelmessige. Sidan 1950 har minst førti av Afrika sine femtifire land opplevd eit kupp — frå det egyptiske monarkiet vart styrta i juli 1952 av Dei frie offiserane (leia av Gamal Abdel Nasser) til kuppet i Gabon i august 2023 leia av general Brice Oligui Nguema. Eit kupp er berre den ytre manifestasjonen av den nykoloniale strukturen der statar som Burkina Faso og Gabon eksisterer — kolonialismen, særleg den franske varianten, lét ikkje statane utvikle seg utover det repressive apparatet; ei heller tillét den danninga av ein nasjonal borgarstand som er økonomisk og kulturelt uavhengig av vestleg kapital. Fråværet av ein utviklingsorientert stat og eit uavhengig borgarskap gjorde at eliten i slike land fungerte som mellombasar: dei lét utanlandske selskap suge ut nasjonal rikdom, fekk ei beskjeden godtgjering for tenesta, og hindra danninga av ein ekte demokratisk politisk prosess, inkludert demokratisering av økonomien gjennom fagforeiningar. Dette var den nykoloniale fella.
Land i denne fella har ikkje den politiske spelerommet som trengst for å overvinne den interne klasserøynda og mangel på suverenitet i høve til utanlandsk kapital. Med få levebrødsmoglegheiter melder mange unge frå småbyar og landlege områder seg inn i militæret. Det er i militæret at dei kan diskutere nauda i landa sine og — som i høvet Sankara — utvikle progressive idéar. Sankara sitt brot med landets koloniale historie i 1983 gjorde det mogleg for han å implementere fleire av desse idéane: omfordeling av jord for å fremje matsuverenitet; nasjonalisering av ressursar for å kjempe mot utanlandsk plyndring; regionale militære alliansar for å verne seg mot imperialistisk innblanding; avvisning av utanlandsk hjelp som undergrev nasjonal suverenitet; og fremjing av nasjonal einskap og kvinnefrigjering. I fire år fylgde regjeringa hans denne progressive agendaen medan han utfordra IMF sin gjeld-og-sparepolitikk. Men so blei han myrda.
Det er viktig å hugse at Blaise Compaoré vart styrta i 2014 av ei folkeleg oppstand leia av innbyggjarar i non-lotisements (informelle busetjingar), ungdomsrørsler og andre sivile krefter. Slik var stemninga. Men opprøret klarte ikkje å konsolidere makta, og fordelane gjekk til ei svak sivil regjering, konkurrerande militære grupper og, etter kvart i delar av Burkina Faso, til al-Qaida-fraksjonar som blei motiverte av at NATO audelagde den libyske staten i 2011. Å oppfylle mandatet frå protestane i 2014 var det erklærte målet til det militære kuppet i januar 2022, utført av Patriotic Movement for Safeguard and Restoration (Mouvement patriotique pour la sauvegarde et la restauration, MPSR), ei gruppe offiserar dedikert til Sankara si arv. MPSR vart fyrst leia av oberstløytnant Paul-Henri Damiba og, etter at han vart styrta i september 2022, av kaptein Ibrahim Traoré. Dette, så det ut til, var gjenopplivinga av Sankara sitt gjennombrot [rupture].
Frå Tricontinental: Institute for Social Research kjem vår siste rapport The Sahel Seeks Sovereignty (august 2025). Skriven og undersøkt av vårt panafrikanske team, gjev den ei historisk vurdering av politikken ikkje berre i Burkina Faso, men også i Mali og Niger — no sameinte som Alliance of Sahel States (AES). Ordet «suverenitet» i tittelen definerer argumentet vårt: same kva for val desse landa har hatt i fortida, har dei korkje utdjupa det demokratiske potensialet i samfunna sine eller styrkt økonomiane mot utanlandsk påverknad. Alle tre AES-statane er rike på gullgruver, og Niger spesielt har uran av høg kvalitet — men ingen av dei har klart å ta full kontroll over ressursane sine eller økonomiske institusjonar, sidan dei har vore underordna det franske pengesystemet og vestlege selskap. Du treng ikkje ein open politisk diktatur for å kvele suvereniteten til eit land som Burkina Faso: Compaoré vann val med 100 % av røystene i 1991, 90 % i 1998 og 80 % i 2005 og 2010, men dette var glitrande [scintillantly] udemokratisk. MPSR, som følgjer Sankara sin agenda og stemninga frå protestane i 2014, er langt meir demokratisk enn systemet som valde Compaoré.
Opprøret i Burkina Faso i 2014 kom ikkje berre frå non-lotisements, men også frå nattklubbane. I 2013 grunnla reggaeartist Sams’K Le Jah (Karim Sama) og rapparen Smockey (Serge Bambara) Le Balai Citoyen (The Citizens’ Broom), ei grasrotrørsle kalla opp etter Sankara sine borgarlege gate-reinsingskampanjar og dedikasjon til å feie vekk den gamle eliten og utanlandsk kapital. På nattklubbar over heile landet heldt Sams’K Le Jah høgt Sankara si arv:
Sankara, Sankara, Sankara, presidenten min, Sankara, Sankara, Sankara frå Burkina.
Han kom som ein mann av integritet for å byggje eit verdig Afrika.
Gjennom ditt øyste offer gav du meining til livet mitt.
Blodet ditt er sevja som nærer for alltid vona vår om eit verdig Afrika.
Venleg helsing, Vijay