Om Togliatti sine “Førelesingar om Fascisme”

Av Vijay Prashad

Redaktøren sin merknad: Fylgjande er eit føreord til Førelesingar om fascisme av Palmiro Togliatti, attgjeve med løyve frå International Publishers.

Den 24. oktober 1922 sa Benito Mussolini, leiaren for fascistpartiet i Italia, fylgjande til ei stor folkemengd i Napoli: “Programmet vårt er enkelt: vi vil styre Italia.” Mindre enn ei veke seinare leidde kong Victor Emmanuel III Mussolini til makta. Il Duce del Fascismo, leiaren for fascismen, tok over Italia. Industriherrane og militæret, begge skremde av arbeidaropprøret som tok til i 1920, gav Mussolini statsmakta. Hans squadristi, eller svartskjortene, hadde alt gått til åtak på arbeidarane og kommunistane—dei knuste ryggrada til det unge italienske kommunistpartiet (PCI) og kampviljen til fagforeiningane i Milano og Torino, samt landarbeidarforeiningane i Podalen. Il Duce sette fascismen på den nasjonale agendaen. Rørsla hans skulle få spreie seg over heile Europa, og kulminerte i 1933, då Tyskland sin president Paul von Hindenburg inviterte nazipartiet og Adolf Hitler til å ta makta i Berlin.

Fascismen sin framvekst skjedde på oska av mislukka kommunistiske revolusjonar. Det tyske kommunistpartiet (KPD) prøvde å starte ein revolusjon i 1919, men vart slått tilbake av den fulle styrken til den tyske staten og regjeringa til det sosialdemokratiske partiet. Året etter skulle Mussolini saman med dei styrande kreftene i Italia gje eit hardt slag mot arbeidarrørsla og PCI. KPD overlevde som eit lovleg parti i Tyskland til Hitler kom til makta i 1933, medan leiinga til PCI gjekk under jorda for å prøve å byggje opp att partiet. Clara Zetkin, ein av leiarane i KPD, skreiv i august 1923: “Fascismen er straffa til proletariatet for å ha mislukkast i å halde fram revolusjonen som starta i Russland.”

Frammarsjen til fascistiske rørsler i sentrum av Europa—frå Tyskland til Italia, og med eit sterkt nærver i Austerrike og Frankrike—utgjorde ei stor utfordring for den tidlege kommunistrørsla. Korleis skal ein forstå fascismen, og kva skal ein gjere med han?

Den kommunistiske internasjonalen, med hovudkvarter i Moskva, var den globale organisasjonen som omfatta dei fleste av verdas kommunistparti frå 1919 til 1943. Komintern, som den blei kalla, var ein sentral plass for å utforme internasjonal kommunistisk strategi og taktikk. Etter at Mussolini kom til makta, vart møta og publikasjonane til Komintern arenaer for diskusjon om fascismen, korleis ein skulle tyde den, og den politiske responsen som var kravd. Den fyrste store utsegna om den fascistiske rørsla frå Komintern synte ei generell forvirring om fenomenet. I 1922, på den fjerde kongressen, såg organisasjonen på fascismen som ein fiende av industrikapitalismen. “Fascistane er fyrst og fremst eit våpen i hendene på dei store grunneigarane,” sa Komintern. “Den industrielle og kommersielle borgarskapen fyl med uro eksperimentet med brutal reaksjon, som dei ser på som svart bolsjevisme.”¹ Det vart lagt merke til at Mussolini hadde vore leiaren for det italienske sosialistpartiet og redaktøren av avisa deira, Avanti. Det var sjølvsagt sant at fascistane hadde tileigna seg språket til sosialismen. Men dette tidlege forsøket på å forstå fascistane mislukkast i det vesentlege. Den fascistiske rørsla var korkje eit reiskap for grunneigarane eller eit trugsmål mot den industrielle og kommersielle borgarskapen. Viktige kommunistar som var nær på fascismen—som Zetkin frå KPD og Antonio Gramsci frå PCI—gav naudsynte detaljar frå Tyskland og Italia som skulle forbetre vurderinga til Komintern. Frå 1922 til 1928 debatterte Komintern spørsmålet om fascismen med stor entusiasme og uro. Klårleik kom gradvis.

Ved 1928, på den sjette kongressen til Komintern, hadde ideane om fascismen vorte meir nyanserte, men store spørsmål var framleis uavklarte. Er fascismen berre eit reiskap for ein borgarskap som har mista trua på parlamentarisk demokrati? Er borgarskapen samla, eller er han splitta? Korleis klarer borgarskapen å skape massestøtte for fascismen i ei tid då dei økonomiske tilhøva til massane er so dårlege? Var massane lurt til å støtte dei fascistiske regima, eller trudde dei faktisk på det fascistiske prosjektet? Slike spørsmål hadde mange svar. Komintern oppsummerte dei rike diskusjonane sine med denne vurderinga:

Det karakteristiske ved fascismen er at borgarskapen, stilt overfor samanbrotet av den kapitalistiske økonomien og av spesielle subjektive og objektive omstende, utnyttar misnøya hjå små og mellomstore by- og landborgarar, og til og med hjå enkelte lag av proletarar som har mista klassestillinga si, for å danne ei reaksjonær masserørsle som sperrar vegen for revolusjon.²

Zetkin sitt poeng om at ein mislukkast i å spreie den kommunistiske revolusjonen til Tyskland og andre stader, tyder på at delar av arbeidarklassa—desillusjonert av dei mislukka kommunistiske opprøra—søkte framtida si i armane på fascismen. Dei—saman med delar av bondeklassa—utgjorde massegrunnlaget for fascismen. Den andre viktige gruppa i kjernen av den fascistiske rørsla var “mellomklassa,” småborgarskapen, som vert sett på som demoraliserte av kapitalistiske kriser. Vidare er dette ein del av folket med lita førebuing til revolusjonær aktivitet og som er open for å bli overvelda av klokskapen frå prestar og dei som forkynnar ei evig nasjonal ære. Men bak denne massen står storborgarklassa—bankeigarane og industrileiarane—som nærer den fascistiske rørsla og leiar han mot alle forsøk på revolusjonær omdanning.

I 1933 hadde Komintern kome fram til ein meir presis definisjon av fascismen:

Fascismen er det opne, terrorbaserte diktaturet til dei mest reaksjonære, mest sjåvinistiske og mest imperialistiske elementa av finanskapitalen. Fascismen prøver å sikre eit massegrunnlag for monopolistisk kapital blant småborgarskapen, ved å appellere til bønder, handverkarar, kontorarbeidarar og statstilsette som har blitt kasta ut av det normale livet sitt, og særleg til dei som har mista klassestillinga si i dei store byane, samstundes som dei prøver å trenge inn i arbeidarklassa.³

Den aukande klårleiken som vert synt her, er viktig. Borgarskapen er splitta, og det er den mest reaksjonære delen som pressar mot ein fascistisk løysing på den kapitalistiske krisa. Men denne delen av borgarskapen kan ikkje handle åleine, gjeve presset frå eit demokratisk samfunn. Sjølv om den avskaffar demokratiet ved å ignorere grunnlova, vil den framleis trenge eit massegrunnlag for å verne det fascistiske prosjektet sitt. Det er her spørsmålet om massegrunnlaget vert avgjerande, og det er difor fascistisk ideologi trekkjer både frå dei mest reaksjonære hjørna av nasjonallivet (nemleg ideologien om rasistisk nasjonalisme) og frå den sosialistiske rørsla. Ordet “nazi,” som definerer den tyske varianten av fascismen, er ei forkorting for Nationalsozialismus, eller nasjonalsosialisme, eit uttrykk som perfekt fangar den ustabile ideologiske arva til denne rørsla.

---

Før kommunistane kom til ein semje om at borgarskapen var splitta då det gjaldt lojaliteten til fascismen og at den sosialistiske rørsla ikkje skulle vere atterhalden i kampen mot fascismen, var det stor nøling i taktikken deira. Bak fasaden av borgarleg demokrati, hevda kommunistane, låg arsenalet til kapitalistisk diktatur. Kritikk av eigedomsordninga og makta var ikkje tillaten. Borgarleg demokrati måtte halde seg innanfor grensene til det kapitalistiske systemet. Kommunistane på 1910- og 1920-talet, i den spede starten til rørsla deira, stod andsynes store trugsmål, ikkje berre frå kapitalistane, men også frå sosialdemokratane som alt hadde valt—på det tidspunktet—å samarbeide med den kapitalistiske blokken og ikkje presse på for ein revolusjonær omdanning av samfunnsordninga.

Frustrasjon over sosialdemokratane i Tyskland og sosialistpartiet i Italia leidde Komintern til å foreslå at dei ikkje var pålitelege allierte i kampen mot fascismen. Det var sosialdemokratar, hevda kommunistane, som bana vegen for den fascistiske maktovertakinga. Difor noterte Komintern i 1928 at vilkåra for kapitalistisk diktatur—anten gjennom parlamentarisk demokrati eller fascisme—måtte overvinnast. Det var i denne debatten at omgrepet “sosialfascisme” vart utmeisla. Den nye nemninga gjorde det mogeleg for kommunistane å hevde at både sosialdemokratar og fascistar var opptekne av kapitalistisk diktatur, som var rota til problemet. På denne tida, nyss etter deira nederlag mot både fascistane og sosialdemokratane, tok kommunistane tilflukt i ei “klasse-mot-klasse”-linje—kapitalistane og lakeiane deira på eine sida og proletariatet på den andre. Breie, tverrklasse-alliansar for å nedkjempe fascismen gav ikkje meining for kommunistane i denne perioden. I Tyskland var det den sosialdemokratiske regjeringa til Friedrich Ebert som myrda leiarane for den kommunistiske rørsla, Rosa Luxemburg og Karl Liebknecht, i 1919. Å stola på sosialdemokratane i kampen mot fascismen, berre eit tiår etter desse blodige hendingane i Berlin, ville ha vore ei stor utfordring for kommunistane.

Mange leiande kommunistar meinte likevel at dette var ei svekkjande linje, sidan han hindra danninga av ei så brei samanslutning mot fascismen som mogleg. Fascistisk vald hadde desorientert arbeidarrørsla i Italia, der kommunistane såg arbeidet sitt forstyrra. I 1921 drap fascistiske bandar som hadde kome for å herja i arbeidarstrøka i Firenze Spartaco Lavagnini, ein jernbanearbeidar og leiar i kommunistpartiet. Kommunistiske kontor vart utsette for vald, og fagforeiningskadrar vart åtaka. I 1922 vart PCI sitt kontor i Roma åtaka av Mussolini sine svartskjorter. Fascistane sin djervskap kom samstundes som dei flakka mellom “nasjonalismen” og “sosialismen” sin, lojaliteten sin til storborgarklassa og evna til å tiltrekkje den desillusjonerte middelklassa og nokre arbeidarar.

I det kontoret i Roma den dagen sat Palmiro Togliatti (1893–1964), redaktøren for Il Comunista. Togliatti pendla mellom Moskva, der han var ei stigande stjerne i Komintern, og Roma, der han framleis var ein leiar i PCI. Togliatti såg undergangen i horisonten. Dette kjem klart fram i Rapporten om fascismen frå 1922, som han skreiv for den fjerde kongressen til Komintern, og i A proposito del fascismo frå 1928. Begge dokumenta peikte på behovet for ei brei allianse for å kjempe mot fascismen, men det måtte vere ein allianse, argumenterte han, som ikkje sveik kampane til arbeidarklassa og bøndene. Målet med kommunismen, foreslo Togliatti, var ikkje å overlevere arbeidarklassa og bøndene til den liberale fløya i borgarskapen. Det var derimot å sikre at allierte av desse to klassane ville finne det naudsynt å kjempe mot fascismen for å skape eit ekte demokrati, eit demokrati der arbeidarane ikkje ville verte skyvd til sides.

Togliatti sin nære kamerat, Antonio Gramsci, hadde eit liknande syn. Fascismen, skreiv han i 1926, var ikkje eit “før-demokratisk regime,” eit som uunngåeleg ville utvikle seg til eit meir modent og stabilt liberalistisk demokrati. Fascismen, konkluderte han, var “uttrykket for det mest avanserte utviklingsstadiet i det kapitalistiske samfunnet.”⁴ Ei attendevending til liberalistisk demokrati ville ikkje vere nok. Motgifta mot fascismen var ein ny type demokrati.

På plenumet i 1933, der Komintern kom fram til sin mest polerte definisjon av fascismen, argumenterte Togliatti for at det var behov for å studere “kvar konkrete situasjon i kvart land der den fascistiske rørsla utviklar seg.” Det var eit anna tempo, ei anna kjensle, både ved fascismen og motstanden mot den i ulike nasjonale samanhengar. Ein mekanisk tilnærming ville ikkje vere produktiv for å utvikle ein respons. Allereie i mai 1926 hadde Togliatti vore kritisk til “vanen der ein nyttar omgrepet fascistisk so breitt at det omfatta dei mest ulike formene for reaksjonære rørsler i borgarskapen.” Det var viktig å vere spesifikk, eit trekk Togliatti la vekt på då han utvikla sin eigen teori om fascismen. Hans teori var ikkje ei generell teori, slik sett, men heller ei særskild teori om italiensk fascisme i si tid.

Togliatti og den bulgarske kommunisten Georgi Dimitrov argumenterte for breie alliansar mot det fascistiske trugsmålet. I oktober 1934 publiserte Togliatti argumentet sitt i Komintern sitt tidsskrift, Den kommunistiske internasjonalen, som tok med dei breie konturane av tema han seinare skulle utvide i førelesingane som utgjer denne boka [Førelesingar om fascisme]. Dimitrov skulle seinare leggje fram sitt syn på den sjuande verdskongressen til Komintern den 2. august 1935. Denne talen innleidde “folkefront”-perioden, då kommunistar slo seg saman med andre sosiale og politiske krefter for å verne “demokratiet” mot fascismen. Det er viktig å sitere noko lengre frå Dimitrov sin vurdering i desember 1935 av kva akkurat denne “folkefronten,” eller Popular Front som han vart kjend som, skulle innebere:

Då dei spreidde proletariske avdelingane, på initiativ frå kommunistane, går saman for kampen mot den felles fienden, då arbeidarklassa, samla som ei eining, byrjar å handle saman med bøndene, småborgarskapen og alle demokratiske element, på grunnlag av folkefrontprogrammet, då vert åtaket frå den fascistiske borgarskapen møtt av ei uoverkomeleg hindring. Ei kraft oppstår som kan gje ein avgjord motstand mot fascismen, hindre han frå å kome til makta i land med borgarleg demokrati og velte det barbariske styret hans der det alt er etablert. [...] Folkefronten gjer det mogleg for småborgarskapen, bøndene og den demokratiske intelligentsiaen ikkje berre å motstå kontrollen og undertrykkinga frå finanskapitalen sin klikk, men også å reise seg mot han for å verne sine eigne livsviktige interesser og rettar, med støtte frå arbeidarklassa sin kjempande samanslutning nasjonalt og på ein internasjonal skala. Folkefronten tilbyr ein utveg frå situasjonen som såg så vonlaus ut for delar av småborgarskapen, som kjende seg dømt til underkasting under fascistisk dominans. Folkefronten hjelper arbeidarklassa med å unngå den politiske isolasjonen som borgarskapen med vilje pressar han mot; han skapar dei mest gunstige vilkåra for arbeidarklassa for å oppfylle sin historiske rolle, å leie kampen til folket sitt mot den vesle gruppa av finansmagnatar, store kapitalistar og godseigarar, å vere i forkant i den ufullførte demokratiske revolusjonen og i alle rørsler for framsteg og kultur. Klassekampen mellom dei utbytta og utbytarane får dimed ei uendeleg mykje breiare basis og ei enorm rekkevidde.⁵

Hovudtemaet var at arbeidarklassa måtte vere samla med allierte klassar for å leie ein massiv kamp mot fascismen. Ein folkefront tyder derimot ikkje oppløysing av sjølvstendige arbeidarorganisasjonar for å verte ein del av ein plattform dominert av den liberale borgarskapen og sosialdemokratane. Faktisk ville ei sameina arbeidarplattform gje andre klassar moglegheita til å bryte ut av sin eigen forferding og fatalisme.

---

Mellom januar og april 1935 heldt Togliatti ei serie førelesingar om fascismen og andre emne for italienske kadrar som studerte ved Den internasjonale Lenin-skulen i Moskva. Han heldt tretten førelesingar, der to er tapt og ni er presenterte her. Ein av dei italienske kadrane tok notat under førelesingane. I 1970 vart desse notata funne av Ernesto Ragionieri, eit medlem av sentralkomiteen i PCI som var ansvarleg for redigeringa av dei fire første banda av Palmiro Togliatti Opere, eller Verk av Palmiro Togliatti (Rinascita, 1967–1973).

I desse førelesingane gjev Togliatti ei rik skildring av metodane til fascismen og argumenterer for naudsynet av ein arbeidarleidd motstand mot fascismen. Det er førelesingar om fascistiske fagforeiningar, om fascistiske fritidsklubbar (Opera Nazionale Dopolavoro), og om dei fascistiske corporazione—sivilsamfunnsgruppene leia av fascistane. Fascistiske krefter avgrensa ikkje aktiviteten sin til sivilsamfunnet. I staden tok dei kontroll over det sosiale landskapet og skapte organisasjonar som var kontrollerte av dei. Massane sine institusjonar—som idrettsklubbar—vart tømde for innhald og leidde med brutal makt av fascistane. Arbeid var knytt til medlemskap i denne fascistiske sosiale verda, slik at alle måtte vere med i ei gruppe, samtidig som alle måtte akseptere fascistisk ideologi og makt. Sidan “det indre livet i fascistpartiet er daudt” (41), hadde også det fascistiske sivilsamfunnet eit liknande preg. Det var ingen vitalitet her, berre repetitiv slagordbruk og vald. Togliatti, som kameraten Gramsci, forstod at fascistisk makt ikkje berre vart bygd gjennom vald, men også gjennom dominans av kulturen. Fascistisk kultur kunne vera dekadent, men fascistisk kontroll over kulturelle institusjonar sikra at det var det einaste alternativet.

Fascismen klarte likevel ikkje å utslette klassemotsetnadane. Innanfor dei fascistiske fagforeiningane, til dømes, haldt arbeidarane fram med å kjempe for rettane sine. Det var umogeleg å kvele vona og draumane deira. Sidan fascismen fungerte som den politiske armen til det kapitalistiske systemet, overlét han arbeidarane til kapitalistane sine luner. Då den økonomiske krisa seint på 1920-talet råka Italia, vart arbeidarane urolege. Togliatti hevda at kommunistane i Italia måtte gjere alt dei kunne for å byggje opp sjølvtilliten til arbeidarane innanfor desse fascistiske fagforeiningane og andre fascistiske sivilsamfunnsorganisasjonar for å styrkje sin eigen stilling. Enkle krav måtte formulerast—“Bort med den fascistiske tilskodaren! Kontroll over administrasjonen av medlemmane. Val av leiarar” (85). Slike politiske manøvrar, sa Togliatti til dei italienske kadrane, ville “få massane til å røre på seg” (109). Kvart lovleg høve til kamp måtte utnyttast for å byggje opp tilliten hjå massane. Det var den viktigaste taktiske opninga som Togliatti kravde. Det er hovudpunktet i desse førelesingane.

På fleire punkt foreslår Togliatti at “demokrati” er det beste våpenet mot fascismen. Men kva meiner han med demokrati? I 1936 snakka Togliatti til ei gruppe italienske kommunistar som skulle kjempe i Spania som ein del av Garibaldi-brigaden for å forsvare republikken mot general Franco, som vart støtta av Mussolini og Hitler. Det er i denne førelesinga at Togliatti er mest eksplisitt i vurderinga si av demokrati:

Kommunistar er definitivt i forkant av kampen for vern og røynleggjering av demokrati, fordi kampen i dag, overalt i verda, er mellom fascisme og demokrati. Denne linja for å verne demokratiet må gjennomførast med største mot og viljestyrke, og ein må avstå frå alle politiske avstikkarar som kunne svekkje denne kampen.⁶

Fascismen kunne ikkje reformerast. Den måtte verte overkasta og erstattast med ein ny type demokrati—eit demokrati oppnådd gjennom ein kamp leia av arbeidarklassa. Det var ingen moglegheit, argumenterte Togliatti, for at den italienske arbeidarklassa ville nøye seg med borgarleg demokrati og arbeidsløyse. Noko mykje meir robust var naudsynt. Den 26. november 1943, i Søylehallen i Moskva, sa Togliatti at italiensk demokrati etter krigen måtte

vere eit konsekvent antifascistisk demokrati, eit sterkt regime, grunnlagd på eit breitt nettverk av masseorganisasjonar, fagforeiningar, kooperativ og antifascistiske politiske parti. Det må garantere alle folkefridomar: talefridom og pressefridom, forsamlingsfridom og organisasjonsfridom, handelsfridom, religionsfridom og politisk propaganda, og gripe kraftig inn mot alle reaksjonære forsøk på å minske eller utslette desse fridomane.⁷

Dette ville vere eit sosialistisk demokrati, eit demokrati som tillét arbeidarklassa å forme samfunnet og staten sine institusjonar. Noko mindre ville berre kopiere kapitalismen sin morbiditet og skape grunnlaget for ein ny fascisme i framtida.

Den 25. april 1945 stoppa kommunistiske partisanar ein på flukt Benito Mussolini nær Comosjøen. Dette var partisanar frå Garibaldi-brigaden, der kameratane deira hadde kjempa i Spania. Il Duce vart deretter skoten av ein kommunistisk partisan, Walter Audisio. Fascismen hadde alt vorte nedkjempa av ei kombinasjon av uro frå under og den allierte invasjonen av Italia. Dette var coup de grâce.

Ved krigen sin slutt stod PCI fram med størst prestisje blant Italias politiske parti. I 1937 hadde Togliatti skrive om den kulturelle dekadansen til fascistane: “Alt som var godt og ærefullt i folket vårt er avvist, frå Dante sin filosofi og utover. Anden av brutal, dyrisk øydelegging og daud vert hylla. Dersom vi tek opp det opne og modige forsvaret av desse verdiane, vil partiet vårt få høg status.”⁸ Faktisk var det den ubøyelege motstanden mot fascismen, synleg i arbeidarane sin kamp, partisanane sine slag og forsvaret av det gode i italiensk kultur, som gav PCI stor ære. I Jugoslavia kjempa partisanane over heile landet, vann folket sin støtte og sikra at opprøret deira skulle enda i eit sosialistisk prosjekt.⁹ Ingen slik lukke i Italia, der herskarklassa—som tolka teikna rett—kasta ut fascistane. “Dei som tok makta,” skreiv Lucio Magri, som hadde vore med i PCI, “var eit oligarki med lita interesse for fridom.”¹⁰ Togliatti, som leiar av PCI, nølte med å konfrontere denne oligarkiet direkte. Han var ivrig etter å sikre at det italienske samfunnet skulle kome seg etter brutalitetane under fascismen og at den italienske staten kunne byggjast med størst mogleg demokratisk omfang. Ein kombinasjon av den gamle mektige herskarklassa og USA-imperialisme nekta PCI å kome nær sigeren i parlamentsvalet i april 1948. General Lucius Clay sendte ei “krigsåtvaring” til USA-president Harry Truman i mars 1948. USA sitt nasjonale tryggingsråd gav CIA (gjennom NSC 1/3) i oppdrag å starte hemmeleg finansiering av Democrazia Cristiana og sosialistpartiet for å blokkere PCI sin popularitet. Hemmelege våpenleveransar saman med sofistikert propaganda styrkte kampanjen mot PCI.¹¹ Dette vart stadfesta av den italienske statsministeren Giulio Andreotti og president Francesco Cossiga, som gav detaljar om Operasjon Gladio—eit Nato-prosjekt for å etterlate våpen hos høgreorienterte partisanar for å hindre ein kommunistisk siger i landet.¹² Democrazia Cristiana kom til makta og styrte Italia i over fire tiår. Den katolske kyrkja, etter nederlaget til PCI, bannlyste kommunistane i 1949. NATO absorberte Italia. PCI, trass i kjærleiken han fekk frå folket, gjekk gradvis i oppløysing.

PCI under Togliatti bygde kløktig institusjonane for eit sosialistisk demokrati i Italia, i tråd med vurderinga hans av både fascismen og behovet for å skape eit robust samfunn for å utslette grunnlaget for fascismen. Ei rekkje kooperativ og gjensidig hjelpeorganisasjonar hjelpte den italienske arbeidarklassa å feste seg i både samfunnet og staten. Men alt dette skulle falle saman då globaliseringa overvelda den italienske arbeidarklassa, då Sovjetunionen kollapsa, og då det italienske samfunnet gjekk i retning av forbrukarkultur og medial illusjon. Det var i denne perioden at PCI vart oppløyst og til slutt vart ein del av eit tannlaus og neoliberalistisk demokratisk parti.

Nok ein gong har dei enorme ulikskapane i kapitalismen, kombinert med sosial tørke, ført oss til terskelen av fascismen. Borgarskapen, splitta i vurderingane sine av sosiale spørsmål, er likevel sameint i sitt engasjement for ein neoliberal politikk. Det klarer ikkje å formulere eit syn på eit samfunn med verdigheit og fridom. Det er nyliberalisme sin fallitt i ein tid der venstresida er svekkja, som opnar rom for veksten av fascistiske politiske rørsler. Desse dynamikkane snakkar opent om krisene i kapitalismen, men i staden for å erkjenne implikasjonane av kritikken sin, vel dei å skulda på dei sosialt makteslause for problema sine. Det er eit viktig tidspunkt no å gå attende til debattane om fascismen frå 1920- og 1930-talet. Det er eine saka å lese dei meir alarmerande tekstane frå epoken—Sinclair Lewis sin Det kan ikkje skje her (1935) eller George Orwell sin 1984 (1948). Men desse er ikkje nøye analysar av fascistiske rørsler; dei er heller ikkje handbøker for korleis ein skal kjempe mot fascismen. Desse er bøker om frykt. Togliatti sine førelesingar, derimot, er tekstar om von.

Noter:

1. “Extracts from a Manifesto to the Italian Workers Passed at the Opening Session of the Fourth Comintern Congress (5 November 1922),” The Communist International, 1919–1943: Documents, ed. Jane Degras, London, 1956, vol. 1, s. 377.

2. “Extracts from the Theses of the Sixth Comintern Congress on the International Situation and the Tasks of the Communist International (29 August 1928),” The Communist International, vol. II, s. 459.

3. “Extracts from the Theses of the Thirteenth ECCI Plenum on Fascism, the War Danger and the Tasks of Communist Parties (December 1933),” The Communist International, vol. III, s. 296.

4. Antonio Gramsci, “The Peasants and the Dictatorship of the Proletariat (Notes for Il Mondo),” Selections from Political Writings, 1921–1926, Minneapolis: University of Minnesota Press, 1978, s. 414.

5. Georgi Dimitrov, Against Fascism and War, New York: International Publishers, 1986, s. 103–104.

6. Aldo Agosti, Palmiro Togliatti, London: I. B. Tauris, 2008, s. 109.

7. Agosti, Palmiro Togliatti, p. 146.

8. Agosti, Palmiro Togliatti, p. 141.

9. Vladimir Dedijer, Tito Speaks, London: Weidenfeld and Nicolson, 1953, del 2.

10. Lucio Magri, The Tailor of Ulm. Communism in the Twentieth Century, London: Verso, 2011, s. 46.

11. James E. Miller, ‘Taking Off the Gloves: The United States and the Italian Elections of 1948,’ Diplomatic History, vol. 7, utgåve 1, Januar 1983 og William Corson, The Armies of Ignorance: The Rise of the American Intelligence Empire, New York: Dial Press, 1977, s. 298ff.

12. Gerardo Serravalle, Gladio, Rome: Edizione Associate, 1991.